Adjektivo
kaj participoAdjektivo
kaj participoVere mi estas mania homo, sed unu el miaj tiaj malsanoj ŝajnas al mi treege malagrabla, ĉar ĝi puŝas min al eseetoj pri niaj participoj, kaj miajn okulojn ĝi cele gvidas al tiuj okazoj kaj lokoj, kiujn mia Esperanto trovas eraraj.
Se mi kaptas revuon aŭ libron kaj ilin mi komencas foliumi kaj legi, ne nur mistere, sed eĉ misgrunde, tuj aperas al miaj sorĉitaj okuloj kaj al mia mistikla cerbo unu post alia de la sama revuo aŭ de la sama libro... participo, laŭ mi en nekonvena formo!
La lasta viktimo frapita de mi — tute senvole kaj tuj postpente! — estas unu el la revuoj, kiujn mi plej estimas pro ĝiaj temaj kaj lokaj diverseco kaj bonelekteco: La Ondo de Esperanto. Cetere, mi amas la lagojn, la riverojn kaj la marojn... Ĝuste en la spaca mezo de la novembra revuo, paĝoj 14 kaj 15, miaj scivolaj fingroj plukis po unu erara elekto de participoj en ĝiaj kvar kolumnoj:
1-a kolumno, sub Kontraŭ anglalingva imperialismo [4-a desupra teksta linio]:
“Watson notis, ke probable EU baldaŭ havos plian lingvon, la turkan, post kiam estos atingita fina akordo inter la du komunumoj de la insulo Cipro”. [atingata]2-a kolumno, sub Helpi junajn afrikajn esperantistojn [meza linio de la 4-a §]:
“Dum mia unusemajna restado en Lokossa mi aĉetis keston de sapo kaj transdonis ĝin kun restinta mono al la direktoro de la orfejo, li kaj la infanoj ege dankas al ĉiuj!” [restanta]3-a kolumno, sub Kial ni ne aĉetas librojn [unua frazo de la numero 5]:
“La plej grava punkto, pri kiu ĉiuj debatintoj konsentis: por intensigi la aĉetadon kaj legadon de libroj en Esperanto, necesas urĝe plibonigi la lingvonivelon de la esperantistaro”. [debatantoj]4-a kolumno, sub Vikipedio por vi [unua frazo de la lasta §]:
“Kvankam kunlabori al Vikipedio estas relative facile, interesitoj ĉefe komence havas multajn demandojn kaj hezitas kontribui”. [interesatoj]La paradiza peko ĉe la participoj estas ĉiam la sama pomo: la pasinteco ĉiam estas pli bona ol la estanteco... Ne nur tamen la odoro de la pomo allogas niajn senzorgajn samideanojn, sed unualoke iliaj instruaj libroj kaj plej ofte iliaj denaskaj lingvoj.
La instruaj libroj kulpas de tio, ke ili prezentas la participojn sinonimaj al adjektivaj frazoj, kiaj ili rarisime estas: -anta: kiu -as / -inta: kiu -is / -onta: kiu -os / -ata: kiun -as / -ita: kiun -is / -ota: kiun -os. Ili ĝustas, se nur ni parolas pri la nuna momento!..
Fakte, participo estas simpla adjektivo, kiu ĉiam konservas sian sencon, sendepende de la tempo de la verbo, en kies frazo ĝi aperas:
-anta kaj -ata: dum iu [io] -as / -is / -os iun [ion]
-inta kaj -ita: post ol iu [io] -as / -is / -os iun [ion]
-onta kaj -ota: antaŭ ol iu [io] -as / -is / -os iun [ion]
Niaj denaskaj lingvoj — kaj mi mem ne tute liberiĝis de la portugala! — ordinare havas unu solan participon kun skandalaj polisemioj [itala kaj portugala lingvoj]:
Esperanto estas regula kaj senescepta lingvo, kaj tial ĝia precipa regulo estas la sekvanta: kio validas por unu, tio validas por ĉiu. El tio sekvas:
Se mortinta, mortinte kaj mortinto estas senescepte postmorti kaj portita, portite kaj portito estas senescepte postporti, ni devas konkludi, ke la estinta participo ĉiam indikas la tempon post -i, kaj neniam la tempon dum -i!..
Niaj neprudentaj samideanoj simple sekvas la suprajn anomaliajn sencojn, kaj uzas unu solan estintan participon en aktiva kaj pasiva formoj:
1 ... post kiam estos atingita. Tiaj frazoj kun -os -ita nepre indikas staton, sed la kunteksto aludas ne la finon de la stato, sed la finon de la ago: post la ago venas stato, sed kio diable venas post la stato krom nenia plua stato? Rezulto de la instruo:
... kiu atingis: atingita.2 ... kun restinta mono. Post la resto estas nenia resto... Rezulto de etnolingva imito.
3 ... ĉiuj debatintoj konsentis. Debatintoj ne konsentas, sed nur debatantoj. Rezulto de etnolingva imito, sed ni devas elekti inter debatantoj, debatintoj, debatontoj....
4 ... interesitoj ĉefe komence havas. Al interesitoj nenio plu interesas, sed nur al interesatoj. Rezulto de etnolingva imito, sed vortara skandalo, ĉar donas la estintan participon, kiu vere sencas post la interesiĝo, sekve ne plu interesata: Benson [angla], Grosjean-Maupin kaj aliaj [franca], Krause [tri germanaj], Le Puil, Danvy kaj aliaj [franca], Minnaja [itala], Rhodes [angla]. Aliaj savas nian verdan mondon: Almeida [portugala] Bendix [dana], Costa [brazila], Gutiérrez [hispana], Honfan [ĉina], Waringhien [franca].
Ni tamen havas ses participojn kun iliaj dek ok formoj!..
La Ondo de Esperanto. 2009. №3 (173)