Aleksandr Duliĉenko

En la serĉado de la mondolingvo,
aŭ interlingvistiko por ĉiuj

Tradukis, redaktis kaj enpaĝigis
Aleksander Korĵenkov

Provlegis kaj korektis
Halina Gorecka

Sur la kovrilpaĝo estas “komerca letero” en la lingvo Safo (Eckardt A. Safo, a world writing system. Starnberg/See, 1955, pĝ. 22).

Duliĉenko, Aleksandr Dmitrijeviĉ
      En la serĉado de la mondolingvo, aŭ interlingvistiko por ĉiuj / Tradukis el la rusa Aleksander Korĵenkov. — Kaliningrado: Sezonoj, 2006. — 160 paĝoj. — (Serio Scio; №7).

• Antaŭparolo
• 1. Nova Babelo, aŭ “lingva ĝangalo” de la moderna mondo
• 2. “Nil mortalibus arduum est!”, aŭ kiom da lingvoj oni povas lerni?
• 3. Pri socia reguligo de la lingvo
• 4. En la serĉado de la racia lingvo
• 5. Filozofoj en la serĉado de … filozofia lingvo
• 6. Juraj Križanić: de interslava lingvo al aposteriora lingvoprojektado
• 7. Bildaj lingvoj? (elŝutebla en la formato pdf)
• 8. Solresol: muziki la lingvon
• 9. “Menade bal — püki bal!”: Al unu mondo — unu lingvon!
• 10. 1887–2006: 120 jaroj da esperoj kaj agoj
• 11. Lingvo sen gramatiko! De skemismo al naturalismo.
• 12. Interlingvistika statistiko de la antikva epoko ĝis la nuna tempo
• 13. Grandaj lingvoj: olimpika konkurado
• 14. Kiel aperos la komuna lingvo?
• Rekomendata literaturo
• Pri la aŭtoro
• Nomindekso
• Detala enhavtabelo

Kiel aĉeti?

La eldonejo plenumas nur kolektivajn mendojn (ne malpli ol 4 ekzempleroj).

Vendoprezo: 15 eŭroj.

Speciale rabatita prezo por Ruslando, Pollando kaj Litovio.

Antaŭparolo

En la fokuso de la nuntempa interlingvistiko estas jenaj fundamentaj problemoj: diakrona esplorado de la ideo de la komuna lingvo ekde la antikva epoko ĝis la nuntempo; apero de du ekzistoformoj de la komuna lingvo — internacia helplingvo, kiel bezono de nia tempo kaj de la proksima tempo, kaj tutmonda (universala) lingvo kiel latenta objekto de fora estonteco; esplorado de la problemaro de la socia direktado de la lingvo; prognozado de la monda lingva procezo k.a. Ĝuste al ĉi tiuj kaj al aliaj demandoj estas dediĉita ĉi tiu libro. En ĝi la aŭtoro strebis reliefigi la ĉefajn tendencojn de la monda lingva procezo kaj montri la historian determinitecon de la provoj de la homaro solvi la diverslingvecon per kelkaj manieroj — ekde proponado de unu aŭ kelkaj etnaj lingvoj por la rolo de la lingvo internacia kaj tutmonda, ĝis konscia kreado de ĉi tiu lingvo. Samtempe tra la tuta libro la aŭtoro emfazas la tuthomaran valoron de ĉiuj lingvoj, ĉiu el kiuj estas giganta enciklopedio de la homaj scioj kaj spertoj. La mondolingvo povas evolui nur inter ĉiuj ceteraj lingvoj kaj sur ilia fono. Jen la dialektiko: ili ĉiam evoluos samtempe kaj kune.

Ĉi tiu libro estis verkita en la rusa lingvo. La origina teksto ankoraŭ ne estas eldonita, jam aperis la litova traduko de Ramutė Justina Kiburytė (Vilnius, 2003) kaj la estona traduko de Jüri Maadla (Tartu, 2004). La Esperanta traduko celas esperantistaron — tutmondan komunumon kiu praktike uzas la plej sukcesan internacian planlingvon.

Viajn rimarkigojn, korektojn kaj proponojn bonvolu sendi al la aŭtoro poŝte (50002 Tartu, box 31, Estonio), aŭ rete (aleksd@list.ru).

Aleksandr Duliĉenko
Tartu, la 23an de majo 2006 

Pri la aŭtoro

Aŭtoro de 500 sciencaj verkoj en 20 eŭropaj lingvoj kaj en Esperanto, ankaŭ de jenaj libroj: Enkonduko en slavan filologion (1978, 1981), Slavaj literaturaj mikrolingvoj (1981), Serba-kroata lingvo (1986), Sovetunia interlingvistiko (1983), Internaciaj helplingvoj (1990), La rusa lingvo fine de la 20a jarcento (1994), Jugoslavo-Ruthenica (1995), Etnosociolingvistiko de “perestrojko” en USSR (1999), En la serĉado de la mondolingvo, aŭ interlingvistiko por ĉiuj (litove 2003, estone 2004), Slavaj literaturaj mikrolingvoj (2 volumoj, 2003–2004) k.a. Redaktoro de du sciencaj serioj de la Tartua universitato: interlingvistika (Interlinguistica Tartuensis, aperas ekde 1982) kaj slavistika (Slavica Tartuensia, aperas ekde 1985).

Efektiva membro kaj ordinara profesoro de Accademia Internazionale delle Scienze (San Marino) en la humanistika sekcio (interlingvistiko), New York Academy of Sciences, International Academy of Sciences and Arts (Moskvo), Akademie der Wissenschaften zu Göttingen kaj de aliaj sciencaj organizaĵoj. Prezidanto de la Internacia Asocio de Interlingvistiko. Laŭreato de la internacia scienca premio Humboldt (2005). 

Detala enhavtabelo

1. Nova Babelo, aŭ “lingva ĝangalo” de la moderna mondo

• Legendo pri Babelturo kaj formiĝo de diverslingveco sur la tero.
• Kiom da lingvoj estas en la mondo?
• La lingva situacio en la mondo.
• Problemo de la lingvaj baroj en la epoko de scienc-teknika revolucio.

2. “Nil mortalibus arduum est!”, aŭ kiom da lingvoj oni povas lerni?

• Dulingveco — multlingveco — poligloteco.
• Ni estas homoj tiomoble, kiom da lingvoj ni scias.
• La plej famaj poliglotoj de la mondo: mitoj kaj realo.
• Ebloj de la homa memoro.
• Du poliglotecaj intervjuoj el Tartu.
• Paul Ariste: “Mi ŝatas ĉiujn lingvojn, kiujn mi posedas kaj kiujn mi … ne posedas”.

3. Pri socia reguligo de la lingvo

• “Natureco” de “naturaj” lingvoj.
• Lingvoj sociaj, viraj kaj virinaj, sekretaj kaj sakralaj.
• Ekzota ĉarmo de piĝinoj: “piano — unu granda objekto, iel ligita kun muziko: se oni premas ĝiajn dentojn, aperas sono”.
• Reanimado de… lingvoj.
• Sferoj de socia influado al la lingvo.
• Lingvaj leĝdonantoj kaj lingvistikaj plenumantoj.
• Limoj de socia influado al la lingvo.

4. En la serĉado de la racia lingvo

• Apero de la ideo de artefarita lingvo.
• La unuaj eksperimentoj pri kreado de artefarita lingvo.
• Signoj de Galeno el la 2a jarcento.
• “Nekonata lingvo” de abatino el Rupertsberg.
• Bālaibalan estas “vivanta lingvo” de la oriento.

5. Filozofoj en la serĉado de … filozofia lingvo

• La unuaj teoriaj programoj kaj provoj de apriora filozofia lingvo.
• Francis Bacon: “Ĝi estus tute belega lingvo”.
• René Descartes: en tia lingvo “kampuloj povos juĝi pri la esenco de la aferoj pli bone ol nuntempe filozofoj faras tion”.
• “En la universala lingvo oni kreos kantojn kaj himnojn, kiujn la homoj kantos…” (Leibniz).
• Universala gramatiko de la monaĥejo Port-Royal.
• Filozofiaj lingvoprojektoj de George Dalgarno, John Wilkins, Jan Amos Komenský, Gottfried Wilhelm Leibniz, Isaac Newton kaj André-Marie Ampère: tributo al la universala lingvo.

6. Juraj Križanić: de interslava lingvo al aposteriora lingvoprojektado

• Kroato laŭ la deveno, tutslava klerigisto laŭ la misio.
• Ruslanda vojaĝo.
• 15 jaroj en Tobolsk.
• “Neniu lingvo estis perfekta je sia naskiĝo, je sia komenco” (1661).
• “Do, mi decidis paroli la komunan lingvon, por esti komprenita de ĉiuj” (1661).
• Vatroslav Jagič: “mi profunde riverencas antaŭ la kuraĝo kaj energio de Križanić, danke al kiuj li kreis por siaj tre riĉaj pensoj sian specialan lingvon”.
• Alexander Brückner: la tutslava lingvo de Križanić estas “ege granda provo en la historio de lingvistiko”.

7. Bildaj lingvoj?

• “Skribo eksterlingva”, aŭ “lingvo sen vortoj”: ideaj fontoj.
• “Muta komunikado”! Piktografio, aŭ “bilda komunikado”.
• Ideografio: interlingva ponto de orientaj popoloj.
• Skribi ĉine, legi japane.
• Vsevolod Ĉeŝiĥin: “Ideografio parolu nur al la okuloj, ne al la oreloj”.
• Ĉinaj hieroglifoj kiel impulso al kreado de projekto kun nur bilda manifestiĝo.
• Pazigrafio: internacia ide-simbola skribo.
• 100 pazigrafiaj sistemoj.
• De pazigrafio al pazilalio.
• Pazigrafioj aprioraj kaj aposterioraj.
• Pazigrafioj ciferaj, literaj, ideogramaj kaj miksitaj.
• Jean Effel kaj Ejfelturo: ĉu ni skribos Effele?
• Ĉu tutmonda videolingvo?

8. Solresol: muziki la lingvon

• La 19a jarcento: en labirinto de universalaj lingvoj.
• Solresol: universala muzika lingvo.
• “Per tiu ĉi lingvo oni povis skribi, paroli, oni povis ludi ĝin per iu muzikinstrumento” (E.Drezen).
• A.Rethy: “Ĉar ĉiu konkreta lingvo per iu maniero devenis de la komuna pralingvo, ĝi iumaniere devos esti retrokondukita al ĝi” (1821).
• La projekto de Sotos Ochando kaj Societo pri tutmonda lingvo.
• Internacia lingvistika societo.
• De la universala muzika lingvo al la universala “luma lingvo”.
• “Kleriganto Prometeo” sojle de la 20a jarcento.
• Vaillant: “La universala lingvo ekzistas; necesas nur kunigi ĝiajn disajn elementojn”.

9. “Menade bal — püki bal!”: Al unu mondo — unu lingvon!

• 1879: naskiĝo de la “mondolingvo”.
• Progreso de la Volapuka movado. Kongresoj, societoj, periodaĵoj.
• Volapükatidal — instruisto de la mondolingvo.
• Vaporŝipo “Volapüuk” sur Rejno.
• Parizo 1889: la unua mondkongreso en la mondolingvo!
• Kiom da homoj parolis Volapuke?
• Johann Martin Schleyer: “La reguloj ne havas esceptojn!”
• Max Müllet: “Mi konas la mondolingvon de Schleyer kaj konsentas kun la principoj, sur kiuj ĝi estas bazita”.
• “Se la disvastigado de Volapuko ankaŭ en la estonteco estos same sukcesa, kiel ĝis nun, kaj ĝi iĝos tutmonda aŭ internacia lingvo, ĝia inventinto Schleyer estos en la nombro de la plej grandaj bonfarintoj de la homaro” (Dmitrij Ĉernuŝenko, 1891).
• “Bodügän” estas Portugalio!
• Direktoro de la Internacia Mondlingva Akademio August Kerckhoffs kaj datuval Schleyer.
• Falo de Volapuko.
• Konstanto, Schattenstrasse 37.
• D-ro Arie de Jong: “Oni povas doni novan vivon al la Volapuka movado per necesa plibonigo de la lingvo” (1930).
• La cigna kanto de la “mondolingvo”.
• Ĉu vi parolas Volapuke?

10. 1887–2006: 120 jaroj da esperoj kaj agoj

• De tutmonda (universala) lingvo al internacia helplingvo.
• Ludoviko Zamenhof: “Por ke la lingvo estu internacia, ne sufiĉas nomi ĝin tia”.
• De Lingwe Uniwersala al Lingvo Internacia.
• 1887: naskiĝo de Esperanto.
• Ludoviko Zamenhof: “La meĥaniko de la lingvo estis antaŭ mi kvazaŭ sur la manplato…”
• Unu litero — unu sono!
• Gramatiko kun 16 reguloj.
• Ĉu vi parolas Esperante?
• Volapuko kaj Esperanto antaŭ la juĝo de la Amerika Filozofia Societo (1887–1888).
• Esperanto-movado antaŭ 1900.
• La unuaj gazetoj kaj societoj.
• 1905: la unua Universala Kongreso en Francio.
• Atingoj kaj fiaskoj de esperantismo.
• Esperanto kaj aliaj.
• Langue blue — “blua lingvo”…
• Lingvisto Aleksandr Tomson: “Sed kiuj parolos kaj skribos en Esperanto post kvin jaroj?”
• Disvastiĝo de la internacia lingvo.
• “Kial venkis Esperanto?”
• 1887–2006: pli ol unu jarcento de lingvistika eksperimento.
• Estetika valoro de Esperanto.
• Esperanto-movado nuntempe.

11. Lingvo sen gramatiko! De skemismo al naturalismo.

• Principo de skemismo en lingvoprojektado.
• La Delegacio por alpreno de internacia helplingvo (1901–1910) kaj ĝia solvo.
• Historio de la “ido de Esperanto” (1907).
• En serĉado de “natura internacieco”: roman-ĝermanaj naturalismaj projektoj.
• Latino sine flexione: la latina sen fleksioj!..
• Eksperimento de itala matematikisto Giuseppe Peano (1903).
• “Gramatika algebro”.
• Giuseppe Peano: “Racia gramatiko estas nula gramatiko”.
• Akademio de Internacia Lingvo.
• “Lingvo por Eŭropo” el Revel (Talino).
• Edgar von Wahl kaj mondolingva societo “Kosmoglott” en Revel.
• De Occidental al Interlingue.
• Filozofia lingvoprojekto de Jakob Linzbach.
• Interlingua kaj Asocio de Internacia Helplingvo.
• Novlatinidaj projektoj en la 20a jarcento.

12. Interlingvistika statistiko de la antikva epoko ĝis la nuna tempo

• Lingvoprojektado: “sopiro je lingva unueco”?
• “Mi, Vladimir Vengerov, komencas aferon ege gravan por la homaro…”
• Adelfeal lingw: “La jaron 1912 oni devas konsideri momento de la solvo de la multjarcenta internacilingva problemo…”
• En serĉado de optimuma lingvovarianto.
• Simpla? Facile lernebla? Konciza? Belsona? Logika?
• Antibabel aŭ “libera lingvo”?
• Lingua cosmica: “kosma lingvo”.
• “Sputnik” — “Frato” — “Amiko” — “Nova lingvo” — “Lingvo 2000”…
• Kiom da projektoj?..
• Optimismo en lingvistiko.
• Baudouin de Courtenay: “La internacilingva ideo estas tre potenca kaj vivoplena, kaj ĝia ekzisto kaj daŭrigo tute ne dependas de provizoraj malsukcesoj” (1908).
• Internaciaj lingvoprojektoj kreitaj de profesiaj lingvistoj.
• Nikolaj Juŝmanov: Etem — “ŝparo, tempo, energio, rimedo” (1917).
• Otto Jespersen: Novial — “nova internacia helplingvo” (1928). Kiu sekvos?

13. Grandaj lingvoj: olimpika konkurado

• Superetnaj lingvoj en la antikva kaj meza epokoj.
• La latina kaj ĝia internacia pasinteco.
• Nuntempaj provoj “revivigi” la latinan.
• Internacia rolo de naciaj lingvoj.
• Ĉu eblas perfektigi vivan etnan lingvon?
• Reformaj kaj perfektigaj projektoj de la angla, germana, franca kaj aliaj lingvoj.
• Basic English kaj Anglic: ŝtupo al “lingva imperiismo”.
• Rigardo al la malgrandaj.
• Internacia romaa lingvo?
• Proponoj akcepti transnacie uzatajn malgrandajn lingvojn kiel internacian lingvon.
• Pri la kategorio mondolingvoj.
• “Mondolingva klubo”: pozicioj kaj perspektivoj.
• Do, “lingvoj de la 20a jarcento”.

14. Kiel aperos la komuna lingvo?

• Ŝlosiloj de la lingva estonteco de la Tero.
• Lingvistika scenaro de la tria jarmilo.
• Interlingvistika kategorio de la komuna lingvo.
• Du ekzistoformoj de la komuna lingvo: internacia helplingvo kaj tutmonda aŭ universala.
• La nuntempa interlingvistiko ne agnoskas la alternativon: “internacia aŭ nacia lingvo”.
• E.Svadost: “La lingvo de la estonteco estas problemo de la nuntempo” (1968).
• Baudouin de Courtenay: “Ĉu post kelka tempo en universitatoj estos fonditaj katedroj de internacia lingvo kaj internacia literaturo”?
• Interlingvistiko kaj prognozado de la monda lingva procezo.
• G.Ĥodĵer: “Ankaŭ malgrandaj steloj ornamas la ĉielon”.
• Babelturo estos konstruebla nur sur bazo de atento al ĉiuj lingvoj en la mondo.
• La homa lingvo kiel giganta enciklopedio de scioj.
• La lingvo kiel ponto kaj kiel muro.
• Resume: ĉu venos Epoko de Komuna Lingvo?