Kredu min, sinjorino!

Verki humure ege malfacilas. Aŭtoro de komedioj, dissenditaj en la brita nacia radio BBC iam asertis, ke morti oble pli facilas ol humuri. Kiu scias? Tamen eble li pravis, ĉar malmultas tiuj, kiuj sukcese kontribuis al tiu ĉi plej malfacila ĝenro “humuro”.

Temas efektive pri elito, al kiu en Esperantujo apartenas i.a. Baghy, Beaucaire, Schwartz kaj sendube Cezaro Rossetti, kies sprite suka romano Kredu min, sinjorino! ankoraŭ popularas 60 jarojn post publikigo en 1950.

Menciu “Rossetti” kaj, malgraŭ la sukceso de Kredu min, sinjorino!, esperantisto pensos pri Reto Rossetti, ne pri la pli aĝa frato Cezaro. Evidente: Cezaro mortis 48-jara en 1950, kompletiginte nur unu romanon; Reto, kontraste, mortis en sia naŭa jardeko, aŭtorinte poemojn, eseojn, novelojn, tradukojn, kaj redaktinte prestiĝajn Esperanto-revuojn. Romanon, tamen, li ne verkis.

Estas interese konsideri, se la kreinto de Kredu min, sinjorino! ne estus mortinta relative junaĝa, ĉu li estus verkinta pliajn romanojn. Se tiel, eble nun oni elspirus unue la nomon de Cezaro, nur due tiun de Reto. Iasence Cezaro Rossetti, kies vivo tro frue estingiĝis, ne permesanta plenan artisman maturiĝon, literature ekvivalentas Schubert, ankaŭ superombratan de lia komponista “frato” Beethoven.

Aŭ eble ne. Kredu min, sinjorino! prezentas — kiel notas Reto en la enkonduko al la dua eldono de 1974 — aŭtobiografion. Tio signifas, ke Cezaro ĉerpis pli el la memoro, malpli el la imago. Nepre leviĝas la demando, ĉu fakte Cezaro posedis sufiĉan imagopovon por verki malpli faktan, pli fantazian verkon. Ne eblas kun certeco respondi.

Tamen helpas rimarko de Reto en la menciita enkonduko. Malgraŭ tio, ke Cezaro estis “verva, diboĉe amuza rakontisto, kiu sciis sorĉi siajn aŭskultantojn ĝis la kvara matene”, li tamen “abomenis la mekanikan taskon tion skribi ĝis la provoko transmeti ĝin en esperanton lin logis”. Tio sugestas, ke verkado ne aparte plaĉis; ke la lingvo Esperanto pli allogis ol rakontado, almenaŭ en skriba formo. Do eble, eĉ se Cezaro estus pli longe vivinta, Kredu min, sinjorino! restus unusola literatura monumento al talenta, sed ĉefe aŭtobiografia, unuromana aŭtoro.

Ĉiaokaze la verko eniris la korojn de legantoj, kaj ne nur en Esperantujo, ĉar ĝi estas tradukita en la hungaran kaj la japanan. Cetere en 1990 ĝi atingis sian trian eldonon (fenomeno malofta en Esperantujo). Kredu min, sinjorino! fariĝis do esperanta klasikaĵo, rekomendita kiel amuza, flua legaĵo por lernantoj.

Samtempe, malgraŭ aŭ eventuale pro sia klasika statuso, ĝi restas io malfacile precizigebla. Geoffrey Sutton, en sia Konciza enciklopedio pri la originala literaturo de Esperanto, nomas la verkon “speco de romano ĝis nun unika en Esperanto”. Unika, ĉar temas pri aŭtobiografio ne en la kutima senco: la aŭtoro ne informas ekzemple pri infanaj jaroj, gepatroj, lernejo, sed tuj ensaltas, plenkreskinte, la profesian vivon. Tiam li rakontas, romane; ne raportas, aŭtobiografie. Alivorte: aŭtobiografion li romanigis.

Helpas sendube la fikcia distanco inter verkanto kaj verkato. La romano estas skribita en la “mi”-formo, kvazaŭ parolus la aŭtobiografiisto mem. Tamen ne rolas Cezaro Rossetti, sed bazarulo Vik. La metion “bazarulo” karakterizas Vik jene: “Ordinare li estas kombino de ĉarlatano kaj trud-vendisto, kaj lin interesas nur la tuja vendado. Li uzas ĉiujn rimedojn, esceptinte pafilon, por devigi la interesaton aĉeti”.

Tiu ĉi priskribo prilumas du gravajn aspektojn de la romano kaj parte klarigas ties popularecon. Unue evidentas, ke malgraŭ la aĝo de la libro ĝi ankoraŭ aktualas — eble, en la nuna mono-mondo, eĉ pli, ol kiam ĝi aperis. Ĉirkaŭ vendado, surmerkatigo pivotas la intrigo; ĉirkaŭ la ruzoj aplikataj de komercistoj por vendi varojn kaj tiel malplenigi la monujojn de siaj viktimoj. Bazarulo restas bazarulo, ĉu kolportante sian fatrason, aŭ ĉu ofertante financajn t.n. servojn. Tiamaniere Kredu min, sinjorino! ne nur distras, sed ankaŭ informas, helpas kompreni la mondon. Prodesse et delectare: instrui kaj agrabli. Jen karakterizaĵo de granda, klasika artaĵo.

La dua aspekto de la romano rekonebla en la citaĵo rilatas al la humuro, kiu trafluas la verkon. Vik informas, ke bazarulo uzas ĉiujn rimedojn por enretigi sian kaptoton, “esceptinte pafilon”. Tuj evidentas la tono de la verko: neniel tro serioza, peza; kaj certe amuza, ridetiga. Ĉi tiun impreson firmigas sekva dialogo. Vik, diskutante kun amiko etimologion, informas, ke ŝajs signifas slange malbonega negoco:

“Ĉu ŝajs estas latina?” demandis Ernesto.
“Ne tute,” mi respondis, “ĝi estas ne latina sed pliĝuste … latrina kaj venas de la germana lingvo”.

Bela, amuza vortludo … kaj, se tia ne tuj sorĉas leganton, tiu apenaŭ indas nomi sin esperantisto. Tiel la aŭtoro dekomence vekas la intereson de sia publiko — kiel bazarulo.

Tiamaniere, dum Vik transformiĝas de senlaborulo al vendisto de senakva kuirilo, veturante tra la lando — Britujo — de foriro al foriro (kaj brile spegulante en Esperanto la lingvaĵon de britaj bazaruloj), la leganto lernas pri la vivo de komercisto tia. Ekzemple trejnado: kiam Vik esploras la eblon labori kiel brosvendisto, la kolegoj ekkantas, honore al la varo. Tiel, notas Vik, la franca “marseljezo” fariĝas parodie la “broseljezo”. Abundas scenoj tiaj.

Kaj, se tiom da riĉaĵoj ne sufiĉas, restas Esperanto. Vik, unue skeptika, kredinte la lingvon “morta”, ĝin eklernas. Li rapide komprenas, ke Esperanto estas “vere vivantaĵo, kaj vivantaĵon oni efektive povas studi ‘dum eterno' … ĝi neniam elĉerpiĝas”. Tamen enŝteliĝas satiro. “Nun mi klare vidas, — diras Vik, — ke Esperanto estas mirinda lingvo, per kiu samlandanoj ne povas kompreni unu la alian”.

Kredu min, sinjorino! estas unu el tiuj Esperanto-romanoj (la Schwartz-a Kiel akvo de l' rivero estas alia) el kiu eblus krei furor-filmon. Tamen, ĝis mi trovos tempon por verki filmlibron kaj bazarule ĝin oferti al riĉa reĝisoro, nur eblas legi la romanon. Kredu min, gesinjorinoj: vi ne bedaŭros.

Paul Gubbins

La Ondo de Esperanto, 2010, №4.

Novaĵoj | Enirpaĝo