Je
la Zamenhofa Jubileo estas utile aperigi ĉi-loke ne vortojn de iu el niaj
kolumnistoj, sed tiujn de la unua esperantista ĵurnalisto, Ludoviko Zamenhof,
kiu ekde la dua numero de La
Esperantisto en la rubriko
Respondoj al amikoj rekte korespondis
kun la legantoj de la unua esperantista gazeto. Kelkaj Zamenhofaj respondoj
daŭre validas, ekzemple, la du plej unuaj respondoj el la dua numero:
Al Sinjoro I.v. en T. Vi plendas, ke en via urbo ĝis nun neniu ankoraŭ ion scias pri la lingvo Esperanto! Nun kiu estas kulpa? Se la amikoj en T. anstataŭ ion fari kaj vastigi nian aferon atendos ke oni laboru energie, ke oni faru la aferon pli konata en ilia urbo — tiam nia afero neniam progresos en Via urbo. Vi demandas min kial nia afero estas ankoraŭ malmulte konata en Via urbo!! Ne forgesu, ke en nia afero mi estas nur unu el la laboristoj, kaj se mi devus mem kaj sola fari la tutan aferon, kiu devas esti farata de multaj amikoj en multaj lokoj, tiam nia afero estus perdita.
Al Sinjoro M-n en G. Via letero estas subskribita: “Unu el la plej varmaj amikoj de la lingvo Esperanto”! Mi efektive memoras, ke de tempo al tempo vi sendas al mi leterojn kun demandoj pri la irado de la afero; sed neniam ankoraŭ Vi skribis al mi kion Vi mem faris por nia afero. Varma amiko de nia afero povas sin nomi ne tiu kiu ĉiam demandas, sed nur tiu kiu laboras por nia afero kaj vastigas ĝin. Anstataŭ demandi min ĉiumonate “kio estas farita”, Vi devas en la fino de ĉiu monato demandi Vin mem: “kion mi faris por nia afero en la pasinta monato?”kaj du pliaj respondoj el la du sekvaj kajeroj:
Al s-ro R. en Moskovo. Sinjoro B. estante ankoraŭ en Varsovio havis ĉiam la kutimon paroladi “ni laboris”, “ni faris” k.c. Sed efektive li absolute nenion ankoraŭ faris, li ne alportis ankoraŭ eĉ unu novan amikon al nia afero, kaj eĉ sian propran “promeson” li ankoraŭ ne alsendis. Mi ripetas, ke ĉiu kiu ne faras al si en la fino de ĉiu monato la demando[n] “kiom da novaj amikoj mi alportis al la afero”, tiu ne povas sin nomi amiko laboranto de nia afero, se li eĉ tute bone ellernis la lingvon.
(La Esperantisto, 1889, №3, p. 24).
Al s-ro M. en S. Petersburg. Via energia laborado estas tre laŭdinda; sed Via faremeco estus multe pli utila por nia afero, se Vi uzus ĝin en alia maniero. Anstataŭ la personoj, kiujn Vi gajnis por nia afero kaj kiuj nenion faras, estus pli utile se Vi povus gajni unu aŭ kelkajn riĉulojn, kiuj volus ion fari por nia afero. La plej bedaŭrinda fakto en nia afero estas tiu, ke ni ne havas ankoraŭ inter niaj amikoj eĉ unu riĉulon, kiu povus kaj volus ĝin subteni. En nia tempo sen rimedoj materialaj ĉia afero povas progresi nur tre malrapide, kaj ĉiu paŝo kostas doloron kaj suferon.
(La Esperantisto, 1890, №4, p. 27).
Vera verda revolucio okazis en la jaro 2007, kiam en Jokohamo oni akceptis Bjalistokon la kongresurbo en 2009. Tiutempe kreskon de interesiĝo pri Esperanto certigis ne nur la nombro da kursanoj kaj plia scio pri la lingvo kaj ĝia kreinto, sed ankaŭ realaj decidoj de la urbestraro. Promesita estis krei en Bjalistoko Centron Ludoviko Zamenhof, kiu estus digna omaĝo al la fama samurbano. La elektita loko estis kaduka domo de iama hospitalo en la urbocentro, ĉe la strato Warszawska 19. Ĝia stato devigis la konstruistojn grandparte malkonstrui kaj refari la murojn. Samtempe preparata estis de Bjalistokaj historiistoj kaj varsoviaj ekspoziciistoj multmedia ekspozicio kiu okupas la ĉefan parton de la teretaĝo. En ĝi la vizitantoj promenas kun la juna Ludoviko tra Bjalistoko el lia epoko, aŭdante tiamajn parolbruojn kaj spektante ĉion, pro kio en la kapo de la juna knabo naskiĝis postaj ideoj pri la lingvo. La unua etaĝo estas destinita por portempaj ekspozicioj, en la flanka alo estas granda prelegosalono kaj ankoraŭ unu ekspoziciejo.
Ĉion ĉi povis vidi dumil esperantistoj, kiuj vizitadis la domon tuj post ĝia solena malfermo kaj dum la plej grava Esperanta evento — la 94-a UK. Kun helpo de esperantlingvaj volontuloj, krom la ĉefa ekspozicio oni povis admiri Esperantajn ekslibrisojn kaj brodaĵojn.
La kongreso pasis, kaj multaj pensis, ke Esperanto estos forbalaita el la konstruaĵo. Oni timis, ke la estraro de la Centro ne volos plu okupiĝi pri la artefarita lingvo kaj ke ĝi estos simple unu el partoj de Bjalistoka Kulturcentro. Tio ne okazis. Kompreneble, la institucio ne okupiĝas nur pri Esperanto kaj Zamenhof kaj dekomence ne tia estis ĝia destino. Granda parto de okupiĝo de la oficistoj tie estas ekzakte tio, danke al kio Esperanto povis naskiĝi: multkultureco de Bjalistoko kaj ĝia regiono, Podlaĥio.
Tial somere en ĝi gastis Tibetaj monaĥoj, septembre prezentita estis la antaŭmilita rusa oficiro kaj mecenato Kavelin, oktobre oni povis ekkoni ciganan muzikon kaj arton, novembre — admirataj estis malnovteknikaj fotoj de judaj spuroj kaj la regiono… kaj planataj estas multegaj pliaj iniciatoj kiuj celas integriĝon de la Bjalistoka “babelturo” — la minoritatoj, iliaj kulturoj, lingvoj kaj tradicioj.
Revenante al la temo de Esperanto mem — multaj kongresanoj vidis en la urboplaco fotistojn, kiuj fotis homojn kun tabuletoj. Sur ili estis esperantlingvaj vortoj. Tiel registritaj estis kaj bjalistokanoj, kaj esperantistoj, kiuj povis elekti ŝatatan vorton kaj esti registrita en la evento “Doktoro Esperanto”. La fotojn povis trarigardi vizitantoj en la Centro kaj nun ili troviĝas ĉe la retadreso www.doktoroesperanto.pl.
Ekde oktobro en la Centro mi gvidas lingvokurson por 28 partoprenantoj. Post duonjaro oni lanĉos novan grupon kaj verŝajne instruadon por mezniveluloj. Ĉar la oficistoj de la Centro ne parolis antaŭe Esperanton, ankaŭ al ili mi instruas. Ĉiuj lernas tre volonte, kaj mi ĝojas, ke kaj la estro, kaj ĉiuj ceteraj kune amuziĝas esperantlingve tute egalece, nerigarde al siaj postenoj.
La
ekspoziciojn vizitadas ankaŭ urbaj lernejanoj. Por diversigi al ili allogaĵojn
kaj ne devigi ilin nur sekvi la ekspoziciojn, kreita estis aro da ludoj,
kiu en amuza maniero lernigas dum kelkdek minutoj la bazon de Esperanto.
De du jaroj al Bjalistoko oni sendas esperantlingvajn librojn. Laŭ interkonsento kun la urbaj instancoj printempe oni malfermos Esperantan bibliotekon en la Centro. Grandega libraro jam estas katalogata de Eŭropa Volontulo, esperantisto Christophe Chazarein. Savitaj estis pluraj librokolektoj de podlaĥiaj esperantistoj, foje tre valoraj brokantaĵoj, kiuj eble perdiĝus sen tia iniciato. Amason da libroj alsendis Pollandaj kaj alilandaj esperantistoj. La biblioteko estos loko de viva kulturo esperantista. La Podlaĥia Biblioteko jam promesis, ke la kolekto estos enkomputiligita.
La Centro helpos ankaŭ al Bjalistoka Esperanto-Societo organizi ĉiujarajn Bjalistokajn Zamenhof-Tagojn.
Mi kunlaboras preskaŭ de la “naskiĝo” de la Centro kun ĝiaj oficistoj. La timo pri iliaj skeptikeco kaj malkonfido rapide forpasis. La etoso de egaleco kaj interesiĝo pri la taskoj estas daŭra en la institucio, kiu kun Bjalistokaj esperantistoj kunlaboras, kaj tio donas esperon je estontaj, interesaj projektoj kiuj baldaŭ estos malkaŝitaj. Danke al tio malfacilas trovi en Bjalistoko homojn, kiuj pri Esperanto ne scias, kaj post ĉiu monato pli facilas trovi bjalistokanojn, kun kiuj eblas paroli en Esperanto.
Antaŭ nelonge aperis la retpaĝo de la Centro. Ĝiaj tri lingvoversioj troveblas ĉe www.centrumzamenhofa.pl.
1878
1887
1901
1907
1913Ŝajne, la franca ministro respondeca pri Eŭropo Pierre Lellouche volas aldoni plian ekzemplon de lingva miskompreno. Lellouche estas konsiderata kiel brit- kaj usonemulo fiera pri sia kono de la angla. Tamen tio ne evitigis diplomatan krizeton, kiam la ministro estis intervjuita de la brita gazeto The Guardian. Li parolis pri la skeptika sinteno de Britio kaj de la opozicia partio rilate al Eŭropo kaj eŭropa integriĝo.
Laŭ
Lellouche, la Tories aŭ konservativuloj, la brita opozicia partio,
estas aŭtismaj kaj estas kastrantaj la influon de Britio
en Eŭropo. Li jene diris pri la konservativa partio: “Ili havas nur
unu strofon kaj nur ripetas la samon. Estas bizara sento de aŭtismo”.
Lellouche ankaŭ kritikis la planojn regajni potencojn kaj kompetentojn
transdonitajn al la Eŭropa Unio. La planoj estis anoncitaj antaŭ nelonge
de la ĉefo de la opozicia partio David Cameron. Lellouche konsideras tiajn
planojn patetikaj — li diris angle:
pathetic.
Kvankam la grek-devena vorto patetika similas en la franca kaj la angla, kaj en multaj aliaj lingvoj, la efiko ŝajne ne estas la sama en la franca kaj la angla. Lellouche kaŭzis lavangon de protestoj en Britio per siaj vortoj. Kelkajn horojn post sia intervjuo, la ministro jam devis fari klarigon al la brita televido BBC: «Patetika signifas trista en la franca. Tio signifas, ke mi en Francio estis tristigita, vidante, ke la debato [en Britio. – DaI] fariĝas pli kaj pli eŭrop-skeptika kaj kontraŭeŭropa». Franc-lingvanoj, laŭ la ministro, ankaŭ pli ofte aŭdas la vortojn aŭtismo kaj patetika.
Ne ĉiuj francoj samopinias pri la signifo de la malbonŝancaj vortoj. “Mi pensas, ke la franca ministro mistifikaĉas britojn, — opiniis franca legantino de la retejo de BBC. — Unuafoje mi aŭdis, ke aŭtisma estas ofte uzata vorto en la ĉiutaga franca. En mia opinio, ĝi rilatas al iu kiu suferas de aŭtismo kaj estas ja kuracista. Mi neniam aŭdis francojn diri ĉi tiun vorton en ĉiutagaj konversacioj kun mi”. Tamen la legantino konfirmis la opinion de la ministro ke la vorto patetika havas alian senton: pli tragika kaj malkvietiga.
La klarigoj de la ministro ne malhelpis plian ŝtormon da protestoj ĉe la opozicia partio. Ĉu nur lingva problemeto? Jen demando por lingvistoj. Aŭ eble Lellouche vidante la efikon de siaj vortoj uzis bonan trukon? Ĉu li kulpigis lingvajn diferencojn — la famajn “falsajn amikojn” dum fremdlingva parolado — anstataŭ kulpigi sin mem pro nediplomateco?
Sed certa estas tio, ke eĉ francaj politikistoj en Eŭropo nun devas paroli angle. Dum longa periodo ankaŭ la francoj — kiel la angloj — ĝuis lingvajn privilegiojn. Tiu periodo definitive pasis, kaj la francaj ministroj devas montri siajn konojn de la angla, eĉ je risko de grandaj diplomatiaj stultaĵoj. Feliĉe, ne okazis plia milito inter la malnovaj rivaloj Britio kaj Francio.
La vorto patetika mankas en NPIV.
La
ideo de UNU MONDO naskiĝis ĉe germanaj aktivuloj de Eŭropo–Demokratio–Esperanto
(EDE) kaj trovis entuziasman akcepton precipe inter afrikaj kaj brazilaj
esperantistoj. Kiel prezidanto de UNU MONDO elektiĝis Molière Ngangu,
angola esperantisto vivanta en Pollando, kiu opinias Esperanton kaj ĝian
internan ideon grava rimedo por forigi etnajn konfliktojn. Vicprezidantoj
estas Hokan Lundberg (Svedio) kaj Emile Malanda (Suda Afriko), sekretario
estas Ulrich Matthias (Germanio); pliaj estraranoj estas Jean Bosco Malanda
(DR Kongo, estrarano pri Afriko) kaj Nan Matthias-Wang (Ĉinio/Germanio,
estraranino pri Azio). La retejo de la partio estas http://www.unu-mondo.org.
Unu el la centraj demandoj en la politika programo de UNU MONDO estas tiu pri justa ekonomia sistemo. En Germanio oni nuntempe diskutas ĉefe du konceptojn por forigi tutmonde malriĉecon kaj mizeron: Precipe konservativuloj kaj kristanoj proponas “ekologi-socialan merkatan ekonomion”, dum maldekstruloj proponas “solidaran ekonomion”. Laŭ la unua propono, merkataj principoj tre gravas por certigi ekonomian kaj teknologian progreson, tamen necesas protekti malfortulojn kaj certigi daŭripovan evoluon. Tutmonda imposta sistemo helpu realigi egalecon de ŝancoj kaj mediprotektadon. Kontraŭe, la “solidara ekonomio” emfazas, ke la celo de entreprenoj ne estu financaj profitoj, sed solvo de socialaj kaj ekologiaj problemoj. UNU MONDO inklinas al kompromiso inter tiuj ĉi du proponoj kaj deziras lasi al siaj landaj sekcioj iom da libero por trovi pozicion, kiu povas allogi balotantojn.
UNU MONDO deziras plibonigi la vivkondiĉojn ĉie en la mondo. Por substreki la seriozecon de la klopodoj, fondiĝos post nelonge “Fondaĵo UNU MONDO” kiel subfondaĵo de la germana “Fondaĵo Mondo”. Ĝi subtenos esperantistajn projektojn de evolua kunlaboro. Eblaj kandidatoj por akiri tian subtenon povus esti la infanvilaĝo “Bona Espero” en Brazilo, la projekto “Mazingira” (de Mramba Simba) por konstruo de lernejoj kaj putoj, por mikrokreditoj kaj por orfoj en Tanzanio aŭ la projekto “Nabouba” (kunordigata de Vladka Chvátalová) por orfoj en Benino.
UNU MONDO deziras kunlabori ankaŭ kun EDE, de kiu ĝi disbranĉiĝis. La origina ideo pluevoluigi EDE al tutmonda partio trovis subtenon nur de kelkaj EDE-anoj (ekzemple de Bert Schumann), tiel ke fine necesis fondi apartan partion. UNU MONDO konscias pri tio, ke EDE povas esti utila organizo por atentigi pri la lingva problemo en Eŭropa Unio; tamen la ĝenerala celaro de la EDE-Federacio (kies statuto mencias nur la celon “provizi la Eŭropan Union per la necesaj iloj por starigi partoprenrajtan demokration”) eble estas akceptebla nur de minoritato de la esperantistoj.
Mi persone opinias la eŭropan parlamentan demokration granda atingaĵo; mi estas decide por la Traktato de Lisbono kaj por sociala merkata ekonomio. Pri referendumoj mi ne havas altan opinion, ĉar ili eble estus malhelpintaj bonajn aferojn kiel la enkondukon de la eŭro aŭ la plilarĝigon de EU al oriento. Kun tiaj konvinkoj, tute normalaj por germana civitano, mi neniel povis trovi hejmon en EDE. “Eŭropo tute ne estas demokratia, vidu, pri traktato decidas registaroj, ne homoj”, — emocie emfazas francaj EDE-anoj. La fakto, ke EDE mem ne estas demokratia, malpli interesas ilin. Ekzemple mi mem, membro kaj estrarano de EDE-Germanio de julio 2008, ricevis ĝis nun nenian formalan rajton rekte aŭ nerekte ion kundecidi ĉe la EDE-Federacio.
En Germanio EDE dividiĝis dum sia balotkampanjo en du branĉojn: iuj timis, ke esperantistoj volas misuzi EDE kiel varbagentejon por Esperanto, dum aliaj timis, ke EDE volas misuzi la esperantistaron por politikaj celoj. La balotoj mem signifis por multaj el tiuj, kiuj investis sian energion kaj monon en EDE, gravan seniluziiĝon, precipe en Germanio (kie EDE ricevis nur 0,04% de la voĉoj), sed ankaŭ en Francio (kie ĝi ricevis 0,17%). “Supozeble la elektintoj estis nur esperantistoj, ties familianoj kaj geamikoj”, — opiniis Stefan Maul en Monato, 2009, №8-9. Per novaj ideoj eblas trovi novan entuziasmon.
Antaŭvideble en Francio la tradicia EDE restos pli forta ol UNU MONDO povus fariĝi tie, dum en Germanio (kie EDE partoprenis la eŭropajn balotojn kun nur 28 membroj kaj financaj rimedoj de nur 8.000 eŭroj) UNU MONDO havas ŝancon fariĝi pli forta ol EDE kaj do eble partoprenos anstataŭ EDE en la Eŭropaj Balotoj 2014. Ĝia nomo “Partio UNU MONDO” (“Eine-Welt-Partei”) povus allogi multajn balotantojn en Germanio, ĉar la belsona germana esprimo “Eine Welt” jam fariĝis sinonimo de “justa tutmondiĝo”. Ekzistas miloj da “unumondaj” iniciativoj, al kiuj ĝis nun mankis politika partio.
Ĝuste sur la monda nivelo ankoraŭ tre necesas agadi por demokratio, homaj rajtoj, paco, egalrajta kunlaboro kaj mediprotektado. Ni esperantistoj havas bonajn kondiĉojn por kunlabori tutmonde favore al tiuj ĉi celoj — danke al lingvo, kiu faciligas tiun kunlaboron, kaj interna ideo, laŭ kiu ĉiu “vidu en sia proksimulo nur homon kaj fraton”. Ni eluzu tiun ĉi ŝancon. UNU MONDO povus partopreni eĉ en regionaj aŭ lokaj balotoj, laŭ la devizo “pensu tutmonde — agu loke” de la Agendo 21.
Ulrich Matthias
um@unu-mondo.org
Por testi la ŝancojn necesis eldoni provnumeron. Semajno №0 aperis en septembro 1978, formato A4, granda foto sur la kovropaĝo, anoncanta la ĉefmaterialon Terorismo mondvasta. Aliaj artikoloj temis pri kiel Moskvo preparas Olimpiajn Ludojn, proprastila demokratio de Hispanio kaj gerontologio. La rubrikoj estis pluraj: “Opinio de l' Semajno” esprimiĝis pri Afriko. Sur deko da paĝoj sekvis “Raportoj de l' Semajno” pri azilproblemo, sendependiĝaj tendencoj en Skotlando, energio, transporto, sindikatoj k.a. Du mallongaj libroprezentoj kompletige al la novelo La piedirantaj anĝeloj de J.H.Sullivan formis la beletran parton. En la distraj paĝoj oni povis legi pri farado de nevelkaj bukedoj, trovi recepton de brazila specialaĵo, konatiĝi kun la kuraceblecoj de la Morta Maro. Infanoj ankaŭ havis sian rubrikon. La nula numero impresis multajn, sekvis tujaj abonoj, sed baldaŭ montriĝis, ke la merkato ne estis sufiĉe granda por semajna gazeto. En printempo 1979 Maul anoncis, ke la eksperimento fiaskis. Multaj bedaŭris ĉesigon de Semajno, aliaj triumfe mokis.
Semajno restus epizodo, se ne aperus sursceneje la belga eldonisto Torben Kehlet, kiu proponis al Maul eldoni samtipan revuon monatan. Maul konsentis kaj reverkis la koncepton kun multaj kompromisoj.
En
januaro 1980 aperis la unua numero de Monato. Estis pli multaj distraj
elementoj kun la strebo aperigi magazinon por la tuta familio, kun rubrikoj
por infanoj kaj junuloj, pri hobioj, kaj artikol-serio. Por varbi abonantojn
la eldonisto vojaĝis tra Usono kaj la redaktoro prelegvojaĝis en Japanio.
La redakcia enketo fine de la unua jaro montris, ke la legantoj havis altgradan
kontentecon: 28% legis ĉion, kaj preskaŭ 60% plej grandan parton. Tio
signifas, ke 88% estis intensaj legantoj, pri kio nur revas la ordinara
revuo. Malgraŭ tio la magazino ne furoris, la nombro da abonoj ne superis
2000 kaj ĝi restas tre stabila inter 1600 kaj 1800.
Krizo trafis Monaton en printempo 1984, kiam la eldonisto senaverte ĉesigis la eldonadon. Al savado oni sukcesis persvadi pintulojn de UEA, kies Grafika Centro Antverpeno (GCA) transprenis la administradon kaj faktan eldonadon kun garantio de sendependeco de la magazino. Kvar jarojn poste UEA decidis forlasi la ekspansian politikon, fermante siajn oficejojn, ankaŭ tiun en Antverpeno. Flandra Esperanto-Ligo, aĉetinta ĉiujn havaĵojn de GCA, transprenis la eldonadon de Monato.
En 1991 pro troŝarĝiteco Maul petis, ke oni serĉu alian ĉefredaktoron. Neniu aŭdacis transpreni la postenon kaj la solvo estis trovita tiel, ke ekde 1992 eklaboris skipo de redaktoroj sub gvido de redakcia sekretario Paul Peeraerts, kaj Maul, kiel ĉiunumera kolumnisto, garantiis certan kontinuecon. Inter la redaktoroj estis William Auld (novelo, poezio), Gerrit Berveling (spirita vivo), Tim Carr (medio), Mark Fettes (monda vilaĝo), Evgeni Georgiev (hobio), Paul Gubbins (politiko, moderna vivo), Stefan Maul (vidpunkto), Alexander Mikiŝev (turismo), Seán Osborne (muziko, humuro), Paul Peeraerts (komputado, libroj, noticoj), Roland Rotsaert (ekonomio), Izabel Santiago (kuirado), Krys Ungar (arto, scienco), Guido van Damme (leteroj), Jean-Pierre Van den Daele (enigmoj), Yamasaki Seikô (lingvo). Danke al rapide evoluanta reto Monato aplikis reviziadon de la tekstoj per kontrollego far diversnaciaj esperantistoj.
En 1998 aperis kelkaj artikoloj, kiuj ĉagrenis plurajn homojn. Inter ili estis ankaŭ Auld, kiu forlasis proteste sian postenon de la redaktoro de Monato. Tiuj eventoj premisis revenon de Maul al la ĉefredaktoreco de la magazino en 1999, kvankam kun reduktita taskaro.
Laŭ la redakcia noto, Monato ĉiam celas objektivecon kaj bonvenigas artikolojn, kiuj spegulas ĉiujn flankojn de konflikto aŭ de disputo. Alia principo estas, ke nur tiu, kiu loĝas en la lando aŭ kiu intime kun ĝi rilatas, verku pri tieaj cirkonstancoj. Sed, se la redakcio de Monato ne ricevas artikolojn el la koncerna lando, ĝi devas de tempo al tempo, okaze de gravaj okazintaĵoj, turni sin al raporto el najbaraj ŝtatoj.
Tia intenco, bedaŭrinde, ne ĉiam estas facile plenumebla. Regule legante Monaton, oni konstatas, ke, se juĝi laŭ la ofteco de artikol(et)oj, kio ŝuldiĝas al aktiveco de unusola ĵurnalistema esperantisto, en la antaŭaj jaroj rimarkeble elstaris Litovio, ĉi-jare Albanio, Burundo kaj Japanio. Sed, ekzemple, Ruslando estas malofta gasto sur la paĝoj de la magazino, nur ĉar mankas regula verkemulo.
En la pli fruaj jaroj en Monato ofte aperis provokaj artikoloj aŭ komentarioj, kiuj estigis viglajn diskutojn. Sendube tiaj provokaj eventoj estis la golfa milito en 1999 aŭ la NATO-milito kontraŭ Serbio. Novan lavangon da legantaj leteroj elvokis kontribuaĵo de la usonano Alexander Gofen pri la prezidento Obama.
Tra la jaroj Monato iĝis pli bunta, pli distra el la enhava vidpunkto, kaj el la aspekta. Okulfrapa korlilpaĝo kun tutpaĝa foto en ruĝa kadro havigis indan lokon por la magazino en iu ajn propaganda ekspozicio, helpanta pruvi al la neesperantistoj, ke nia lingvo estas vivanta, aktuala kaj utila, ja valora. Nun la kovrilo kaj kelkaj internaj paĝoj estas plenkoloraj. La titolo iĝis malpli granda, sed sur la rekonebla ruĝa kvarangulo.
Monato havas kelkajn specifajn trajtojn. Ĝi estas ne priesperanta revuo, sed revuo en Esperanto, en kiu la lingvo mem kaj ĝia komunumo praktike ne estas traktataj. Monato uzas la lingvon por la tuta gamo de la homa vivo, politiko, ekonomio, kulturo, ĉiutagaĵoj, sociaj kaj socialaj temoj. Tial ne estas supertaksebla ĝia rolo en la evoluigo de la lingvo. Kiam en la socio aperas novaj fenomenoj aŭ objektoj, estas ĝuste Monato, kiu ekuzas bezonatajn por ili vortojn. Tiel enkondukiĝis, ekzemple, la vorto “poŝtelefono”. Multaj novaj vortoj en NPIV havas la fontindikon Monato, kaj jam en 1994 realiĝis unu el la bonaj ideoj de Monato — Deklingva manlibro pri politiko.
Kiam
fine de majo 1991 ni, triopo da novbakitaj eldonistoj el Jekaterinburg,
venis al Roterdamo, mankis al ni iu ajn turisma gvidilo. Kaj nia celo estis
ne turismado, sed konatiĝo kun la funkciado de la Centra Oficejo de UEA,
Internacia Esperanto-Instituto en Hago kaj Flandra Esperanto-Ligo (en la
apuda Antverpeno). Afablaj oficistoj de la CO donis klarigojn, kie oni
promenu kaj kion vizitu. Tiuj promenoj ja okazis, kaj mirigis nin moderna
urbo, manko da antikvaĵoj, blokdomoj kaj bunta loĝantaro, al kiu kontribuis
la iamaj kolonioj de Nederlando.
Post dek jaroj mi havis la duan viziton al Roterdamo; tiam mi trapromenis stratetojn ĉirkaŭ la domo de UEA, la muzean kvartalon. Legante la gvidilon Tuj apude, mi faras enpensan promenon.
Unue Tonkin rakontas pri la kialo de translokiĝo de la CO de UEA al la nuna domo en la strato Nieuwe Binnenweg (kio signifas “Nova Interna Vojo”) kaj pri la maniero atingi ĝin. La sekva ĉapitro rakontas pri la domo mem, ekkonstruita en la jaro 1887, kiu efektive konsistigas unu kvaronon de la kvarobla domkonstruo, laŭ klasika stilo. En la apudaj stratoj oni renkontas plurajn similajn konstruaĵojn, evidente destinitajn por prosperaj familioj. Sekvas kvar promenadoj. La Centra Oficejo estas elir- kaj reven-punkto de tiuj promenadoj.
La unua promenado kondukas al la Muzea kvartalo, kun priskribo de la laŭvojaj konstruaĵoj kaj historiaj ekskursoj, kompletige aperas biografiaj skizetoj pri la famuloj menciitaj (pentristo Breitner, Erasmus, teologo Arminius k.a.). Troviĝanta ĉi tie Nederlanda Arkitektura Instituto konfirmas la famon de Roterdamo kiel modelo de moderna arkitekturo. Interesa estas Villa Sonneveld, modernisma loĝdomo el 1933. En alia modernisma vilao troviĝas la muzeo de Chabot, dediĉita al la ĉefa nederlanda intermilita ekspresionista artisto Henk Chabot. Muzeo Boijmans Van Beuningen estas la ĉefa artmuzeo de Roterdamo kun reprezentaj verkoj de mezepokaj kaj renesancaj majstroj kaj impona moderna kolekto. Kunsthal estas ekspoziciejo, kaj apude troviĝas Naturhistoria Muzeo.
La dua promenado gvidas al la nordoriento kaj Heemraadssingel, atentigante pri interesaĵoj arkitekturaj laŭvoje.
La tria promenado kondukas en la antikvan urbeton Delfshaven, kiu estis la iama haveno de la urbo Delft. Dum multaj jaroj Delfshaven kaj Roterdamo estis rivalaj urboj. La haveneto ankoraŭ konservas plurajn domojn el la epoko de la Pilgrimpatroj, angloj, kiuj dum dek unu jaroj loĝis en Nederlando por eviti persekuton en Anglio. En 1620 ili ekvojaĝis ŝipe trans la Atlantiko kaj fondis kolonion en Masaĉuseco.
La lasta promenado proponas traboati la havenon. Komfortaj rondvojaĝaj boatoj ekiras ĉiujn 45 minutojn; ankaŭ eblas lui Maas-taksion por, ekzemple, ĉirkaŭiri la Nordan insulon aŭ vidi grandan parton de la rivera flanko de la urbo. Elegantaj modernaj pontoj Erasmo kaj Willemponto apartenas al la ĉefaj vidindaĵoj de la urbo.
La
Esperanto-movado havas plurajn mokindajn trajtojn kaj eventojn. Satiraĵojn
tiutemajn verkis pluraj aŭtoroj (legu la bonan kolekton
Samideanoj,
Sezonoj, 2006). Jakobo Ŝapiro mokas la lokan Esperanto-klubon en urbo
L. Ni povas diveni, ke temas pri Lodzo, sed evidente ankaŭ aliloke okazis
kaj eĉ plu okazas similaĵoj. Oni dormeme enuas dum klubkunvenoj, krokodile
klaĉas, intrigas por okupi “gvidan” (fakte, sensignifan) postenon…
En la klubo kuŝas kelkaj malnovegaj, neniam legataj revuoj; sur muro fiere
pendas oficiala permeso okazigi Esperanto-kursojn — sed kursoj mem neniam
okazas… Jen la aŭtoro petole fantazias, kio okazus, se li fariĝus idisto;
jen li prezentas programartikolon por nova Esperanto-gazeto, neniam lanĉita
reale… Plurfoje aperas versaj pecoj, parodiantaj La Vojon de Zamenhof.
La ironio estas sufiĉe milda, kompare kun postaj verkoj de aliaj aŭtoroj;
ofte senteblas tipe juda mikso de humuro kun malgajo…
Supozeble ĉio fidele priskribas la realon, nur kun ioma troigo. La tuto estis verkita ĵus antaŭ la Unua Mondmilito; dum preskaŭ jarcento poste la mondo grave ŝanĝiĝis, tamen — vi nepre rekonos en nunaj esperantistoj kaj “amikoj de Esperanto” similecon al ties prauloj.
La unua eldono de Babiladoj de Bonhumora Zamenhofano aperis en 1922, la dua en 1924, la libro estis tre varme akceptita. L. Totsche skribis en Literatura Mondo: “la libro apartenas al la plej bonstilaj verkoj de l' Esperanta literaturo kaj tial ĝi estas tre rekomendinda ankaŭ por komencantoj volantaj sin ekzerci en la lingvo” (mi aldonu: tiuj komencantoj bone pripensu la aferojn, por ne ripeti fuŝojn de la protagonistoj).
Nun la eldonejo Hejme redonis al ni tiun kortuŝan raraĵon. Kvin felietonoj kun la aŭtora antaŭparolo okupas nur iom pli ol duonon de la libreto; sekvas eseo de Tomasz Chmielik kaj fragmentoj el rememoroj de Felicja Raszkin-Nowak (nevino de la aŭtoro, la sola el la familio, kiu elvivis dum la Dua Mondmilito) pri Jakobo Ŝapiro. Ni ekscias, kion li faris por Esperanto kaj kia li estis en ordinara vivo, kia tragika sorto lin atendis. Indas dankeme rememori lin apud lia samsortano Izrael Lejzerowicz, kies Verda Biblio estis reeldonita samloke unu jaron pli frue.
Por ni, kiuj vizitas Bjalistokon, aŭ legas ion el multaj raportoj pri ĉi-jara UK, certe memorfiksiĝos ne nur majstro Zamenhof, sed proksime al li ankaŭ Jakobo Ŝapiro — sidanta surfenestre en danda pozo, kun ĉapelo sur piedpinto, sed kun profunda tristo en la okuloj…
La
verda disko Verda discoEn ĉi tiu kompilaĵo troviĝas muzikaĵoj de jenaj Podlaĥiaj artistoj: 5set5, Bolo Young, Bright Ophidia, Cira & Nikon gaste Hukos, Devil Blues, Emptv, Miłka & Chociej, My a, Orejro, Red Emprez, Rima, Sami Muzycy gaste Diana Giurow, Schody, Zerova, Zero-85, Złodzieje Rowerów. La tekstojn tradukis en Esperanton Przemysław Wierzbowski. La Bjalistoka iniciato estis granda defio, kaj ĝi meritas laŭdon pro la plenumiĝo sukcesa kaj ĝustatempa… — granda entrepreno kiun vi povas plene ĝui ankoraŭ nun en la reto eĉ se vi ne sukcesis ekhavi la diskon:
http://www.myspace.com/verdadisco
http://www.myspace.com/esperantoproject
http://www.myspace.com/anotherfinedday
Doktoro
Esperantohttp://www.myspace.com/doktoresperanto
La Esperantoj uzas siajn voĉojn kiel aldonan instrumenton en la senvortaj muzikaĵoj.
http://www.myspace.com/esperantomusikworx
http://www.myspace.com/espeeranto
La
turka albumo Esperantohttp://www.myspace.com/esperantoslowem
La plej freŝa el ili, Uliczne esperanto (La strata Esperanto) aperis somere 2007 kaj rapide populariĝis en Pollando. La samtitola kanto el la albumo estas aŭskultebla kaj spektebla plurloke en la reto, ankaŭ en Miaspaco:
Marček, Stano. Esperanto tiesioginiu metodu: [Lernolibro por litovoj] / Tradukis el Esperanto Indrė Pileckytė. — Martin: S. Marček, 2008. — 114 p., il. — [Donaco de LitEA].
Pereira, Yvonne A. Memoraĵoj de sinmortiginto / Tradukis el la portugala Alfonso Borges Gallego Soares. — Rio de Janeiro: Spirita eldona societo V.F. Lorenz, 1998. — 554 p. — [Donaco de la eldonejo].
Podlaĥia Provinco. La plej gravaj turismaj allogaĵoj / Tradukis el la pola Przemysław Wierzbowski. — Białystok: ELKAM, 2009. — 24 p., il. — [Donaco de Aleksej Korĵenkov].
De outdekking van Amerika = La trovo de Ameriko = Tre discovery of America: Kvarlingva rakonto / Tradukis el la stiria Walter Klag patro. — 3a eld. — Vieno: Klag, 2009. — 12 p., il. — [Donaco de la eldonejo].
Ŝapiro, Jakobo. Babiladoj de bonhumora Zamenhofano. / Postparoloj de Tomasz Chmielik, Felicja Raszkin-Nowak. — 3a eld. — Czeladź: Hejme; [Świdnik]: Libro-mondo, 2009. — 40 p. — [Recenzoekzemplero].
Tonkin, Humphrey. Tuj apude: Gvidilo tra la kvartalo de la Centra Oficejo de UEA. — Rotterdam: UEA, 2008. — 56 p., il. — [Recenzoekzemplero].
[Заменгоф Л.М.] Дръ Эсперанто. Полный
словарь Эсперантскаго (международнаго)
языка. Часть русско-эсперантская. Plena vortaro
rusa-internacia: Репринтное изд. / Предислoвие
Елены Шевченко. — М.: Импэто, 2007. — 280 с.;
500 экз. — [Aĉeto].
Esperanta Finnlando, 2009/5;
Esperanto, 2009/11;
Heroldo de Esperanto, 2009/12;
Informa Bulteno, 2009/3;
Juna Amiko, 2009/2;
La Movado, 2009/703,704;
La Sago, 2009/58;
Le Monde de l'Espéranto, 2009/570-571;
Literatura Foiro, 2009/ 241;
La Ondo de Esperanto, 2009/11;
Monato, 2009/11;
Okazas, 2009/570-571;
REGo, 2009/5;
Svisa Esperanto-Societo Informas, 2009/4;
Tempo, 2009/103;
Usona Esperantisto, 2009/5.