Ivan Franko

La farbita vulpo

Ivan Jakovleviĉ Franko (1856–1916) kune kun Taras Ŝevĉenko kaj Lesja Ukrainka apartenas al la plej fama triopo de la ukrainlingva literaturo. Li naskiĝis antaŭ 150 jaroj, la 27an de aŭgusto 1856, apud Drohobiĉ (nun: Lviva provinco en Ukrainio). Studis filozofion kaj literaturon en la universitato de Lviv, doktoriĝis pri slavistiko en Vieno. Pli ol 50-voluma verkaro de Franko enhavas poemojn, prozon, dramojn, porinfanajn verkojn, studojn pri ekonomiko, filozofio, politiko. Li redaktis revuojn en la lingvoj ukraina, pola, germana; tradukis en la ukrainan el lingvoj klasikaj kaj modernaj, kaj el la ukraina en la polan kaj germanan. Oni ofte nomas lin “Ŝtonisto” laŭ lia samtitola poemo. Multaj liaj poemoj estis tradukitaj en Esperanton, ili kaj La Farbita Vulpo aperos en la Ukrainia Antologio.

En iu arbaro vivis Vulpo Mikito, ruza-ruzega. Kelkfoje postkuris lin ĉasistoj, persekutis hundoj, oni starigis kontraŭ li kaptilojn, lasis por li venenitan viandon, sed neniel oni povis mortigi lin. Vulpo Mikito primokis onin, preterpasis diversajn danĝerojn, eĉ avertis aliajn siajn kamaradojn. Kaj kiam li ekĉasis, ĉu en kokejo, ĉu en provizejo, tiam ne estis pli kuraĝa, pli inventema kaj pli lerta ŝtelisto, ol li. Eĉ tagmeze li ĉasadis kaj neniam revenis sen predo.

Pro tiu ĉi eksterordinara sukceso kaj pro la ruzeco li fariĝis fierega. Ŝajnas al li, ke ekzistas nenio malebla por li.

— Kion vi opinias! — li fanfaronis antaŭ siaj kamaradoj. — Ĝis nun mi vagadis tra vilaĝoj, sed morgaŭ mi iros urben tagmeze kaj forŝtelos en bazaro Kokinon.

— Ne diru sensencaĵojn! — persvadis lin la kamaradoj.

— Kion, sensencaĵojn! Vi vidos! — daŭrigis Vulpo.

— Ni aŭ vidos aŭ ne vidos. Tie tra stratoj amase vagas hundoj, nur se vi aliformiĝos je Pulo, ili ne vidos vin kaj ne disŝiros.

— Tamen vi vidos, ke mi ne estos aliformita je Pulo kaj ne estos disŝirita! — pistis siajn vortojn Vulpo kaj decidis morgaŭ, dum bazartago, kuri urben kaj forigi Kokinon de la vendoplaco.

Sed ĉi-foje povra Mikito miskalkulis. Inter maizo kaj kanabo li sekure rampis ĝis antaŭurbo; tra legomĝardenoj, saltante trans barilojn kaj kaŝante sin en tritiko, li atingis la urbocentron. Sed jen malsukceso! Necesis nur por unu momento elsalti surstraten, kuri al vendoplaco kaj reveni. Sed sur la strato kaj sur la vendoplaco estas bruo, kriado, senordo, kaleŝoj knaras, radoj tondras, ĉevaloj frapas per hufoj, porkoj kvikas, kamparanoj blasfemas — resume, estas tia tumulto, kian nia Mikito eĉ ne povis imagi.

Sed kion fari! Se oni ekis, do, necesas fini la komenciton. Sidinte dum kelkaj horoj inter loloj ĉe barilo, li kutimiĝis al bruego. Foriginte la unuan timon kaj taksinte, kien kaj kiel estas la plej bone kuri por atingi la celon, Vulpo Mikito kuraĝiĝis, kurstartis kaj saltis trans barilo surstraten. Tie multaj homoj iris kaj veturis, ĉie turbulis polvo. Preskaŭ neniu rimarkis Vulpon, al neniu li estis interesa. “Jen Hundo kiel Hundo”, — pensis preterirantoj. Kaj Mikito ĝojis pri tio. Li konfuziĝis, kurbiĝis kaj ekkuris tra la fosaĵo al la vendoplaco, kie en longaj vicoj sidis virinoj, vendocele tenantaj en kribriloj, korboj kaj saketoj ovojn, buteron, fungojn, tolon, semojn, kokojn, anasojn kaj aliajn belaĵojn.

Ne sukcesis li atingi la vendoplacon — kuras al li renkonten Hundo, de alia flanko proksimiĝas la dua, jen li vidas la trian. Hundojn ne trompos nia Mikito. Ili tuj flarsentis, kio li estas, ekhurlis kaj ĵetis sin al Vulpo! Dio mia, kia teruraĵo! Nia Mikito ŝrumpis, kiel muŝo en bolanta akvo: kion fari? kie malaperi? Li tuj glitiris en la plej proksiman malfermitan vestiblon, de tie — korten. Li denove kurbiĝis kaj ĉirkaŭrigardis pensante, kie kaŝi sin, kaj fiksaŭskultis, ĉu alkuras hundoj. Jen! Oni aŭdas ilin! Jam proksime! Ekvidis Vulpo barelon en angulo. Kaj ne longe pensante, li saltis en la barelon kaj tie kaŝis sin.

Feliĉa li estis, ĉar apenaŭ li kaŝiĝis, en la korton alkuris hundamaso bojanta, hurlanta, flaranta.

— Li estis ĉi tie! Li estis ĉi tie! Serĉu lin! — kriis antaŭstarantoj.

La tuta amaso disiĝis sur la malvasta korteto, tra ĉiuj anguletoj, ili fosetis, flaris, gratis — Vulpo kvazaŭ elvaporiĝis. Kelkfoje ili proksimiĝis al la barelo, sed ĝia fiodoro forpelis ilin. Fine, trovinte neniun, ili kuris plue. Vulpo Mikito estis savita.

Savita, sed kiel!

La barelo, kiu senatende utilis al li, estis pli ol duone plenigita per dense oleigita blua farbo. Sciu, ke en la domo loĝis kolorigisto, kiu farbis murojn, barilojn kaj ĝardenbenkojn.

Ĝuste morgaŭ li devos kolorigi iun barilpecon kaj pretigis tiucele la tutan barelon da farbo kaj starigis ĝin en kortangulo. Ensaltinte la solvaĵon Vulpo Mikito unue plonĝis tutkorpe kaj preskaŭ sufokiĝis. Poste, atinginte per siaj piedoj barelfundon, li staris kun la korpo farbenigita kaj nur la kapo, ankaŭ kolorigita blue, iom eliĝis super la farba supraĵo. Tiel li atendis forpason de la danĝero. La koro de la povrulo bategis, malsato tordis la intestojn, la oleodoro preskaŭ sufokis lin, sed kion fari! Dank' al Dio li vivas! Kaj kiu scias, kio okazos, se venos barelmastro kaj trovos lin ĉi tie?

La situacio estis senkonsola. Preskaŭ mortante pro la timo, la kompatinda Mikito devis sidi en la farbo ĝis vespero, bone sciante, ke se nun, en tiu vestaĵo li aperus surstrate, tiam ne hundoj, sed homoj persekutus lin kaj ne lasus lin pluvivi. Nur dum krepusko Vulpo Mikito fulmrapide elsaltis el sia neordinara banejo, transiris la straton kaj, observate de neniu, enrompis ĝardenon kaj de tie, tra lolaro kaj brasikbredo, trans bariloj kaj maizo li kuregis al la arbaro.

Ankoraŭ dum longa tempo, ĝis la farbo estis forviŝita kaj sekigita, lin postsekvis bluaj piedsignoj. Jam sufiĉe vesperiĝis, kiam Mikito atingis la arbaron, nur ne la flankon de sia hejmo, sed la kontraŭan. Li estis malsata, laca, apenaŭ viva. Li devis plukuri ankoraŭ du mejlojn, sed fortoj mankis. Tial, manĝinte kelkajn ovojn, trovitajn en la nesto de Koturno, li enrampis la unuan liberan ter-kavon, enfosiĝis en foliamason kaj ekdormis efektive, kvazaŭ post varmakva banado.

Sekvatage li vekiĝis, ĉu frue aŭ ne — oni ne menciis en libroj, nur estas konate, ke vekiĝinte, oscedinte kun plezuro kaj trifoje kraĉinte tiun flankon, kie hieraŭ li spertis fiaventuron, li singarde, vulpe elrampis el la kaŝejo. Rig-rig! Flar-flar! Ĉie estis kviete, mallaŭte, pure. Ekbatis la koro en la vulpa brusto. “La tempo taŭgas por ĉasado!” — li pensis. Sed en tiu momento li ĉirkaŭrigardis sin — Dio mia! Eĉ ekkriis povrulo. Kio ĝi estas? Ektiminte li ekkuris, sed oni ja ne povas forkuri de si mem!

Li haltis kaj denove fiksrigardis sin: ĉu estas mi? Ĉu miaj estas ĉi pelto, ĉi vosto, ĉi piedoj? Ne, ne povis li ekkoni ilin. Jen stranga kaj terura besto, blua-blua, kun fiodoraĉo, kovrita ĉu per skvamo, ĉu per dornaj nodoj, ĉu per erinacaj pikiloj, jen vosto — ne vosto, sed io granda kaj peza, kiel batilo aŭ pistilo, kaj ankaŭ dorna.

Haltis mia Vulpo kaj fiksrigardis tiun monstron, en kiun li transformiĝis, ĉirkaŭflaris ĝin kaj provis taŭzi sin — sensukcese. Jen li penis ĉirkaŭruliĝi sur herboj — malsukceso! Jen li provis forgrati la skvamon per la ungegoj — la haŭto doloras, sed ne lasas! Jen li penis leki — vane denove! Li alkuris al flako, saltis akven por forlavi la farbon — diablo prenu ĝin! La farbo ja estis olea, ĝi sekiĝis kaj rigidiĝis en varmo dum nokto. Faru, kion vi volas, povrulo Mikito!

En ĉi momento neatendite venis fraĉjo Lupo. Ankoraŭ hieraŭ li estis bona konato de nia Mikito, sed nun, ekvidinte ĥimeran bluan beston kovritan de dornoj kaj piknodoj, kun tiu grandega vosto, kvazaŭ el kupro gisita, li ekhurlis pro timo kaj, rekonsciiĝinte, fulme ekkuris. En la arbaro li renkontis Lupinon, poste Urson, Apron, Cervon — ĉiuj demandis lin, kio okazis, kial li forkuras, sed Lupo ploretis, larĝigis la okulojn kaj nur balbutis:

— Tien! Tien! Ĝi estas tiom timegiga! Ho, kaj tiel teruraspekta!

— Tamen kiu kaj kia? — ne ĉesis demandi lin parencoj.

— Mi ne scias! Mi ne scias! Ĝi estas tiel terura!

Kia miraklo! Kunvenis ĉirkaŭe multaj bestoj, konsolis lin, donis trinki akvon. Simio Fruzja eltondis al li tri harfaskojn inter la okuloj kaj lasis ilin flugi laŭ vento por ke lia timo disbloviĝu, sed ĉio vanis. Vidinte, ke Lupo spertis malfeliĉon, la bestoj decidis iri en la direkton, montritan de Lupo, por rigardi, kio timiga estas tie. Ili venis al tiu loko, kie ankoraŭ turniĝis Vulpo Mikito, ekvidis lin kaj diskuris. Dum la mondo ekzistas kaj la arbaro kreskas, neniu vidis tiun beston nek aŭdis pri li. Kaj kiu scias pri lia forto, pri liaj dentoj, liaj ungegoj, kaj kiun volon li posedas?

Kvankam multe turmentis Vulpon Mikito lia nova aspekto, li bone komprenis, kiel ĝi impresis komence Lupon kaj nun aliajn bestojn.

“Hej, — pensis la ruza Vulpo, — sed ne malbonas, ke ili tiel timas min! Tiel mi povos bone profiti! Nur atendu, mi montros min!”

Kaj levinte la voston, fiere pufinte sin, li marŝis en arbaran densaĵon, kie, li sciis, estis kunvenejo por la tuta arbara loĝantaro. Tiutempe la famo pri la nova neordinara kaj terura besto disflugis tra la arbaro. Bestaro, loĝanta en la arbaro, volis almenaŭ de malproksime rigardi la novan gaston, sed neniu kuraĝis alproksimiĝi. Kaj Vulpo Mikito kvazaŭ ne vidante tion, marŝis majeste, kvazaŭ profunde pensante, kaj veninte al la centro de besta placo, li sidiĝis sur tiu ŝtipo, kie kutime ŝatis sidi Urso.

Jen li sidas kaj atendas. Post malpli ol duonhoro kunvenis ĉirkaŭ la placo nekalkulebla bestamaso. Por ĉiuj estis interesa la novaperinto, ĉiuj timis ĝin, neniu kuraĝis aliri. Ili staris malproksime, tremis kaj atendis momenton por forkuri.

Tiam Vulpo afable sin turnis al ili:

— Miaj karaj! Ne timu min! Venu pli proksime, mi devas diri al vi ion gravan.

Sed bestoj ne aliris kaj nur Urso, apenaŭ elspirinte, demandis:

— Kiu vi estas?

— Iru pli proksimen, mi ĉion rakontos al vi, — karese kaj dolĉe parolis Vulpo. La bestoj iom moviĝis, sed ne proksimiĝis.

— Aŭskultu, miaj karaj, — parolis Vulpo Mikito, — kaj ĝoju! Ĉi matene sankta Nikolao modlis min el ĉiela argilo — rigardu, kiel ĝi bluas! Kaj viviginte min per sia spirito li diris: “Ho Besto-Saĝulo! En la besta mondo ekregis senordeco, maljusta juĝo kaj maltrankvilo. Ĉies vivo kaj ĉies havaĵo estas malsekuraj. Iru sur la teron kaj estu caro por la bestoj, starigu ordon, juĝu laŭ vero kaj lasu al neniu ofendi miajn bestojn!”

Aŭdinte tion, la bestoj aplaŭdis.

— Ho, sinjoro nia! Ĉu vi estos nia bonfarulo, nia caro?

— Jes, ho infanoj, — respektoplene diris Vulpo Mikito.

Neordinara ĝojo ekestis en la besta regno. Ĉiuj komencis ordigi ĉion. Agloj kaj falkoj kaptis kokojn, lupoj kaj ursoj buĉis ŝafojn, bovidojn kaj alportis viandamason al la nova caro. Tiu ĉi prenis parteton por si mem kaj la reston juste disdividis inter ĉiuj malsatuloj.

Denove ĝojo, denove krioj de admiro kaj danko. Jen caro! Jen bonfarulo! Jen saĝa Salomono! Kun tiu caro ni vivos eterne, kiel en Dia paradizo!

Tagoj pasis post tagoj. Vulpo Mikito estis bona caro, justa kaj bonkora, des pli, ke nun li ne bezonis ĉasi, spionobservi kaj murdi. Ĉion pretan, buĉitan, eĉ senplumigitan kaj sentripigitan portis al li komplezemaj ministroj. Kaj lia justeco estis kiel kutime besta: ju pli forta, des pli bona, kaj kiu estis pli malforta, tiu neniam gajnis proceson.

La bestoj vivis sub la nova caro same, kiel sen li: kiu ion kaptis aŭ trovis, tiu manĝis, kaj kiu malsukcesis, tiu malsatis. Kiun pafmortigis ĉasistoj, tiu devis perei, kaj kiu forfuĝis, tiu, dank' al Dio, vivas ĝis nun. Tamen ĉiuj ĝojis, ke ili havas saĝan, potencan kaj afablan caron, kiu tute malsimilas al la aliaj bestoj.

Kaj Vulpo Mikito, iĝinte caro, vivis kiel en Dia paradizo. Li nur timis, ke la farbo ne malaperu de lia pelto, ke bestoj ne rekonu lin. Pro tio li neniam foriris dum pluvo, ne iris en arbaran densaĵon, ne gratis sin kaj dormis nur sur mola matraco. Kaj ĝenerale li atentis por ne perfidi sin antaŭ la ministroj, ke li estas Vulpo, sed ne Besto-Saĝulo.

Tiel pasis unu jaro. Venis datreveno de tiu tago, kiam li okupis la caran tronon. Bestoj decidis solene festi tiun daton kaj aranĝi grandan koncerton. Kolektiĝis koruso de vulpoj, lupoj, ursoj, oni komponis belegan glorkanton kaj vespere post la imponaj procesio, tagmanĝo kaj elpaŝoj omaĝe al la caro, la koruso grupiĝis kaj ekkantis.

Miraklo! Ursoj muĝegis base tiel, ke kverkoj tremis. Lupoj ektonis tenoron tiel, ke okuloj velkis. Sed kiam junaj vulpinoj en popolkostumoj soprane ekhurlis, la caro ne povis plu elteni. Lia koro estis superplena, lia singardemo ekdormis kaj li, levinte buŝegon, mem vulpe ekhurlis.

Dio mia! Kio okazis? Ĉiuj kantistoj tuj eksilentis. Ŝajnis, ke iu forprenis vualon de la okuloj de ĉiuj ministroj kaj caraj servistoj. Tiu ja estas Vulpo! La simpla farbita Vulpo! Kaj kolorigita per iu olea farbaĉo! Fi! Kaj ni pensis, ke li estas caro! Hej vi, mensogulo! Hola, trompulo!

Kaj forgesinte lian bonkorecon, lian senliman saĝecon, koleraj pro tiom longa trompado, ili kaptis la kompatindan Vulpon Mikito kaj disŝiris lin je pecetoj.

Kaj de tiu tempo originas eldiro: se iu homo kredas al falsa kamarado kaj permesas al li moktrompi; se iu fripono mensoge nebuligis vin, priŝtelis kaj vi sekve fariĝis iomete pli saĝa, oni diras: “Nu, mi tion sciis delonge! Mi tion spertis, kiel bestoj — farbitan Vulpon.”

Tradukis el la ukraina lingvo Viktor Pajuk

La Ondo de Esperanto. 2006, №8–9 (142–143).