Kaj mi ekamis lin. Ne juste la frua morto ĉiam kreas la aŭreolon de neordinareco, speciala destino, eĉ de klaĉeta famo.
Sed ĉu estas malmulte unu homa vivo, unu plia-malplia personeco? Ĉu ĝi ne estas unika? Ja “ekzistas propra mond' en ĉiu hom'” [Ĉiuj citaĵoj, originalaj kaj tradukaj, estas el la verkoj de Aleksej Aleksandrov.] (Jevtuŝenko). Kaj tiu eta mondo, kapabla implici la tutan universon, sed kiun ni ofte ne rimarkas, pere aŭ senpere nin influas. Ajna homo vivas por la aliaj. Eĉ se li ne trudas sin, ne krias, ke ankaŭ li ekzistas, ne batas sian bruston, ke li estas Homo. Nenies vivo forpasas senspure. Ĝi ion markas en la komuna konscio. Eĉ post la morto. Ja, kiel li mem interpretis la vortojn de Jevtuŝenko:
Ja senkompatas leĝ' de viva rond':
ne homo mortas — mortas lia mond'.
Memoras ĉiujn homojn la konsci',
sed ĉu pri ili ĉion scias mi?
Jen mi aŭdas lian agrablan, iom kartavan voĉon, mezuritan naturan tonon. Mi kredas ĉion, kion li rakontas. Mi vidas lin duonrideti, kiel en la sola havata portreto. Ŝajnas, ke li ne scias morni, ĉu li rakontas la parodian `western' Persekuto (Zaĥarov) kaj spionajn pasiojn, aŭ la Historion de Ruslando ekde Gostomysl de A.K.Tolstoj kaj tristan Homan komedion de Gladkov. Li preferas ridi pri la amaro kaj absurdo de la mondo. Sed doloro, espero pri la mondo, pri la patrio malkaŝas sin sub la ironia kaj bonvola rideto.
Mi foliumas la kajeron, kaj en ĝi resonas lia voĉo: “Kio estas por mi patri'?” Ĝi estas nia lulilo. Lulilo de niaj sentoj, kredoj, mondpercepto. Ja ne hazarde li preferas reciti ruse, ne hazarde li pli tradukas ol verkas originale, kvazaŭ subkonscie li volas hejmigi en la verda mondo sian patrujan sopiron (kaj inverse), ĉar “estas ŝajna fremdhejma am' / estas koro pri hejm' en malĝoj'” (Hejmen). Kaj kiel li estis nedisigebla dis la patrio, same nedisigebla li estis dis la verda familio, por kiu “forestas lingva bar'”, kaj kiu “vastiĝas pli kaj pli”, al kiu li intimis kaj kiun li adoris, ĝojante, ke “ĉieas nia gent' sub verda firmament'!” (Vagadas ĉiuj ni), kaj veante, se “jenas malfeliĉ' — en via vortoriĉ' eĉ unu vort' ne estas Esperanta.” (Porkrokodila kanto). Li vivis en tiu familio.
Jen ni sentas lian koleron, ŝprucan satiron en la epigramo Karela betulo kun la dediĉo “Al kamarado …”, verkita en klubkunveno:
Ne faru mis
dum fek' kaj pis'.
Alies mondo, reflektita en la propra universo, senevite alprenas niajn ecojn, trajtojn, ja la homa universo ne estas glata spegulo. Kaj tio ne estas mava, ja glata spegulo nur reflektas, sen lasi ion en sin. Sed oni pluvivigas alies universon refraktante ĝin tra sia prismo reformante kaj evoluigante ĝin en si.
Foje mi renkontas kantotradukojn, per kiuj mi komencis mian vojaĝon en la verdan mondon. Mi jam konis ilin laŭ kelkoblaj reskriboj, aŭdis en ĉefajraj vesperoj, sed pri ilia tradukinto mi sciis nenion, eĉ ne la nomon. Jen do kiam fakte komenciĝis nia konateco. Verŝajne tiel kreiĝas folkloro. Tiel aparte oni kunfandiĝas kun la popolo por vivi eterne en la komuna konscio, nutri per sia penso kaj sento la venontajn generaciojn. Venos novaj, pli perfektaj tradukantoj, aperos novaj kanzonoj, sed estas reskribataj ankaŭ la malnovaj skribitaj kantaroj, konstante modifataj la malnovaj kantoj, kiel en la vera popola poezio.
Preskaŭ sub ĉiu lia traduko staras noto “Laŭ peto de …”. Jen, ekzemple, propono traduki kanton pri “diboĉa dio kaj ribelintaj sanktuloj” kun peto: “Se tiu kanto estos tradukita, mi petus sendi ekzempleron laŭ adreso …” Jes, li laboris laŭ la “socia mendo”, lia altruisma animo ne avaris, sed strebis fari tion, kion bezonis la homoj: “Ne ŝlosu vian pordon vi, / ĝi estu malfermita” (Okudĵava).
Sed… “ni finkantis la kanton, venis temp' por disiĝ'.” (Ĉe la disiĝ'). Kaj la animo plenas de lia “adiaŭa malĝoj'”. La malĝojo de optimisto, kiu devis gaji por ne desperi:
Sed la humor' malboniĝos,
se venos al kap' ide',
ja ni ne plu renkontiĝos…
Jen bedaŭrinde kaj ve.
Nikolai Lozgaĉev (Ruslando)
La Ondo de Esperanto. 1995. №6.