Lermontov, Miĥail Jurjeviĉ. Princidino Mary: Novelo / Tradukis el la rusa N.Danovskij; Antaŭparolo kaj komentario de A.Korĵenkov. — Jekaterinburg: Ruslanda Esperantisto, 1996. — 72 p. — (Serio Rusa literaturo; №3).
© Traduko en Esperanto, antaŭparolo, komentoj Ruslanda Esperantisto, 1996
ANTAŬPAROLOMalgraŭ la frua morto de Lermontov — nur 26-jara li estis je la fatala duelo piede de la monto Maŝuk — liaj verkoj poeziaj estas pintoj en la rusa romantika poezio, kaj liaj prozaj verkoj fariĝis la bazo de la rusa realisma romano, tiel alte aprecata en la tuta mondo.
Princidino Mary estas la kerna novelo de la kvin-novela romano Heroo de nia epoko. Ĝi estis ekverkita en 1838 laŭ la impresoj pri Kaŭkazo, kien Lermontov estis forsendita el Peterburgo pro la kontraŭreĝima poemo kaŭzita de la morto de Puŝkin.
La protagonisto de Princidino Mary estas eksgvardia armea oficiro (samkiel Lermontov tiutempe) Peĉorin. Liaj skeptiko pri la moralaj valoroj, egocentrismo kaj manko de klare esprimita vivocelo, kompletigitaj de la nekontestebla intelekto kaj rara kapablo al objektiva memanalizo faris lin karakteriza tipo por tiuepoka Ruslando. Lermontov sukcesis eviti la tradician edifan elementon kaj lasis al la legantoj (kaj kritiko) la privilegion laŭdi aŭ kondamni la protagoniston; eble ankaŭ pro tio la romano estas daŭre reeldonata, legata kaj ŝatata ĉie, kie oni legas kaj parolas en la rusa lingvo. La figuro de Peĉorin fariĝis parto de la rusa kulturo, ne malpli integra ol la figuroj de Onegin kaj Bazarov.
Sed tiu ĉi iniciato celas ne nur konigi al la esperantista legantaro plian gravan verkon el la rusa literaturo, kiu ĝis nun ekzistis en ege mankohava transdono de Edgar von de Wahl. Per tiu ĉi eldono ni omaĝas al la naŭdeka dat-reveno de Nikolaj Danovskij (1905–1988) — elstara ruslanda ĵurnalisto, instruanto, redaktoro kaj tradukisto, aŭtoro de la populara Enkonduko al la tradukarto.
La redakcio de Ruslanda Esperantisto dankas s-ron Bronislav Ĉupin, kiu zorge konservis la manuskripton de la traduko kaj disponigis ĝin al ni.
Hieraŭ
mi venis en Pjatigorskon kaj luis loĝejon rande de l' urbo, sur la plej
alta loko, piede de la monto Maŝuk: la nuboj dum tempestoj malsupreniĝos
ĝis mia tegmento. Hodiaŭ je la kvina matene, kiam mi malfermis fenestron,
mia ĉambro pleniĝis per aromo de floroj, kreskantaj en la modesta ĝardeneto.
Branĉoj de florantaj merizoj rigardas al mi tra fenestroj, kaj la vento
kelkiam superŝutas mian skribotablon per blankaj petaloj. Mi havas miraklan
vidaĵon je tri flankoj. Okcidente la kvinkapa Beŝtu bluas kvazaŭ “la
lasta nubo de l' dispelita ŝtormo”; norde sin levas Maŝuk, kiel
vila persa ĉapo, kaj ŝirmas tutan parton de l' ĉiela kupolo ĉi-loke.
Orienten estas pli gaje rigardi: malsupre sub mi pitoreskas ĉarme pura
nova urbeto, bruas kuracaj fontoj, bruas diverslingva homamaso, kaj tie
fore amfiteatre baŭmas montoj ĉiam pli kaj pli blue kaj nebule, kaj sur
rando de la horizonto sin trenas arĝenta ĉeno da neĝaj pintoj, komencante
de Kazbek kaj finante per la dukapa Elbrus… Estas gaje vivi en simila
lando! Iu jubila sento estas verŝita en ĉiuj miaj vejnoj. La aero estas
pura kaj freŝa kvazaŭ infana kiso. La suno blindigas, la ĉielo bluas
— kion, ŝajne, ankoraŭ oni povas deziri? Por kio estus ĉi tie pasioj,
deziroj, bedaŭroj?.. Tamen estas tempo. Mi iros al la fonto de Elizabeta:
tie, oni diras, matene kunvenas la tuta akva societo.
Edzinoj de lokaj potenculoj, por tiel diri, mastrinoj de l' akvoj, estis pli favoraj: ili havis lornetojn, ili malpli atentis uniformon, ili kutimiĝis en Kaŭkazo renkonti sub numerita butono ardan koron kaj sub blanka kaskedo kleran menson. La sinjorinoj estas amindaj kaj longe amindaj. Ĉiun jaron iliaj adorantoj estas anstataŭataj de novaj. Kaj, eble, ĝuste en tio estas sekreto de ilia senlaca afableco. Suprenirante laŭ mallarĝa vojeto al la fonto de Elizabeta, mi preteriris atinginte amason da viroj en civilaj kaj militaj vestoj, kiuj, kiel mi poste eksciis, konsistigis apartan klason de homoj inter la sopirantoj de akva movo. Ili trinkas — tamen ne la akvon, promenas malmulte, amindumas nur pretere: ili ludas kaj plendas kontraŭ enuo. Ili estas dandoj: mergante sian ĉirkaŭplektitan glason en puton kun minerala akvo, ili akceptas akademiajn pozojn; la civiluloj portas hele bluajn kravatojn, la militistoj ellasas el post kolumo krispon. Ili konfesas profundan malestimon al provincaj sinjorinoj kaj sopiras pri ĉefurbaj aristokrataj salonoj, kien oni ilin ne allasas. Fine, jen estas la puto… Sur placeto proksime de ĝi estas konstruita dometo kun ruĝa tegmento super la kuvejo, kaj iom pli malproksime galerio, kie oni promenas dum pluvo. Kelkaj vunditaj oficiroj sidis sur benko, submetinte lambastonojn — palaj, malgajaj. Kelkaj sinjorinoj rapidpaŝe iris tien-reen laŭ la placeto, atendante efikon de akvoj. Inter ili estis du-tri kun ĉarmetaj vizaĝoj. Sub vitaj aleoj, kovrantaj deklivon de Maŝuk, flagris de tempo al tempo pitoreskaj ĉapeletoj de ŝatantinoj pri soliĝo en duopo, ĉar ĉiam mi rimarkis apud tia ĉapeleto ĉu militan kaskedon, ĉu hidan rondan ĉapon. Sur kruta roko, kie estas konstruita pavilono, nomata “Eola Harpo”, staraĉis ŝatantoj de pejzaĝoj kaj alĝustigis teleskopon vide al Elbruso; inter ili estis du guvernistoj kun siaj edukatoj, venintaj sin kuraci de skrofolo.
Anhelante, mi haltis ĉe la monta rando kaj, apoginte min kontraŭ dometa angulo, komencis pririgardi la pitoreskan ĉirkaŭaĵon, kiam subite mi aŭdis de post mi konatan voĉon:
— Peĉorin! Ĉu delonge ĉi tie?
Mi turnis min: Gruŝnickij! Ni brakumis nin. Mi konatiĝis kun li en la aganta taĉmento. Li estis vundita per kuglo en kruron kaj forveturis al akvoj unu semajnon antaŭ mi.
Gruŝnickij estas signojunkro. Li militservas nur unu jaron, portas laŭ specifa tipo de dandeco dikan soldatan mantelon. Li havas la soldatan krucon de Georgo. Li estas bonfigure skulptita, malhelhaŭta kaj nigrahara; laŭ la aspekto oni povas difini lian aĝon je dudek kvin jaroj, kvankam li havas apenaŭ dudek unu. Parolante li fiere levĵetas la kapon malantaŭen, kaj ĉiuminute tordas la lipharojn per la maldekstra mano, ĉar per la dekstra li sin apogas je lambastono. Li parolas rapide kaj baroke: li estas el tiuj homoj, kiuj en ĉiu hazardo de la vivo havas pretajn bombastajn frazojn, kiujn simpla belo ne tuŝas kaj kiuj grave sin togas en neordinarajn sentojn, altecajn pasiojn kaj eksterordinarajn suferojn. Produkti efekton estas ilia ĝuo; ili freneze plaĉas al romantikaj provincaninoj. Al maljunaĝo ili iĝas aŭ pacemaj bienuloj, aŭ ebriuloj — kelkiam tio kaj alio. En iliaj animoj ofte estas multaj bonaj ecoj, sed neniom da poezio. La pasio de Gruŝnickij estis deklami: li bombardis per vortoj tuj, kiam la konversacio eliris el ciklo de ordinaraj konceptoj; mi neniam povis disputi kun li. Li ne respondas viajn oponojn, li vin ne aŭskultas. Ĵus vi ĉesis, li komencas longan patosaĵon, evidente havantan iun ligon kun tio, kion vi diris, sed kiu efektive estas nur daŭrigo de lia propra prelego.
Li estas sufiĉe sprita; liaj epigramoj estas ofte amuzaj, sed ili neniam estas trafaj kaj koleraj: neniam li povas mortigi per sola vorto; li ne konas homojn kaj iliajn malfortajn kordojn, ĉar la tutan vivon li okupiĝis pri sia persono. Lia celo estas iĝi heroo de romano. Li tiel penis kredigi aliujn, ke li estas estaĵo kreita ne por paco, kondamnita al iuj misteraj suferoj, ke li preskaŭ ekkredis tion. Pro tio li tiel fiere portas sian dikan soldatan kapoton. Mi komprenis lin, kaj pro tio li ne ŝatas min, kvankam ekstere ni estas en tre amikaj rilatoj. Gruŝnickij famas kiel eminenta aŭdaculo; mi vidis lin en batalo: li svingis la sabron, kriis kaj sin ĵetis antaŭen, ferminte la okulojn. Ĝi estas iel ne rusa kuraĝo!..
Ankaŭ mi lin ne ŝatas: mi sentas, ke ni iam kunpuŝiĝos sur mallarĝa vojo, kaj al unu el ni ne ridetos la sorto.
Ankaŭ lia veno al Kaŭkazio estas sekvo de lia romantika fanatikeco: mi estas konvinkita, ke unu tagon antaŭ la forveturo el la gepatra vilaĝo li parolis kun lugubra aspekto al iu beleta najbarino, ke li veturas ne por simple militservi, sed li serĉas morton, ĉar, ĉe tio li verŝajne ŝirminte la okulojn permane, daŭrigus tiel: “ne, vi (aŭ ci) ne devas tion scii! Via pura animo skuiĝos! Kaj por kio? Kio mi estas por vi? Ĉu vi komprenos min?..” — kaj tiel plu.
Li mem diris al mi, ke la kaŭzo, iginta lin eniri la K-an regimenton, restos eterna mistero inter li kaj ĉieloj.
Cetere, dum la minutoj, kiam Gruŝnickij deĵetas la tragedian togon, li iĝas ĉarma kaj amuza. Mi scivolas vidi lin kun virinoj: en tiuj cirkonstancoj, mi pensas, li faras penojn!
Ni renkontiĝis kiel malnovaj amikoj. Mi komencis demandi lin pri la vivmaniero ĉe la akvoj kaj pri la notindaj personoj.
— Ni trenas sufiĉe prozan vivon, — li diris kun suspiro, — la matenaj trinkantoj de l' akvo estas flegmaj kiel ĉiuj malsanuloj, kaj la vesperaj trinkantoj de vino — netolereblas kiel ĉiuj sanaj. La virina societo ekzistas: sed de ĝi fontas negranda konsolo: ili ludas viston, sin vestas malbele kaj terure parolas france. Ĉi-jare venis el Moskvo nur princino Ligovskaja kun la filino; sed mi ne estas konata kun ili. Mia soldata kapoto servas kiel sigelo de rezignato. La kunsento, kiun ĝi elvokas, estas peza kiel almozo.
Tiuminute preter ni al la puto pasis du sinjorinoj: unu aĝa, aliu juna, svelta. Iliajn vizaĝojn sub la ĉapeletoj mi ne distingis, sed ili estis vestitaj laŭ la rigoraj reguloj de l' plej bona gusto: nenio superflua. La dua surhavis fermitan robon gris de perles; facila silka tuko envolvis ŝian elastan kolon. Ŝuoj couleur puce formis ŝian malgrasan piedeton ĉe la maleolo tiel ĉarme, ke eĉ iu ne konsekrita en misterojn de belo, nepre aĥus pro miro. Ŝia facila sed nobla paŝmaniero havis en si ion virgan, forglitantan de difino, sed kompreneblan al vido. Kiam ŝi pasis preter ni, de ŝi zefiris tiu neesprimebla aromo, per kiu kelkiam odoras letereto de ĉarma virino.
— Jen princino Ligovskaja, — diris Gruŝnickij, — kaj kun ŝi la filino Mary, kiel ŝi estas nomata de l' patrino laŭ angla maniero. Ili estas ĉi tie nur tri tagojn.
— Tamen vi jam konas ŝian nomon?
— Jes, mi hazarde aŭdis, — li respondis, ruĝiĝinte, — mi konfesas, ke mi ne deziras konatiĝi kun ili. Tiu fiera nobelaro rigardas nin, armeanojn, kvazaŭ sovaĝulojn. Kaj kiom gravas por ili, ĉu estas menso sub la numerita kasketo kaj koro sub dika kapoto?
— Kompatinda kapoto! — mi diris, rikanante. — Kaj kiu estas la sinjoro alpaŝanta al ili kaj tiel komplezeme transdonanta glason?
— Ho! Li estas moskva dando Rajeviĉ! Li estas ludulo: tio estas tuj videbla laŭ la grandega ora ĉeno, kiu serpentas laŭ lia hele blua veŝto. Kaj kia dika promenbastono, kiel ĉe Robinsono Kruso. Jes kaj ale la barbo kaj hararanĝo à la moujik.
— Vi estas kolera kontraŭ la tuta homa gento.
— Kaj estas pro kio…
— Nu! Ĉu vere?
Dum la tempo la sinjorinoj foriris de l' puto kaj estis preterirantaj nin. Gruŝnickij sukcesis akcepti draman pozon helpe de lambastonoj kaj laŭte respondis al mi france:
La beleta princidino turnis la kapon kaj donacis longan scivolan rigardon al la oratoro. La esprimo de l' rigardo estis tre nedifinita, sed ne moka, pro kio mi interne gratulis lin tutanime.
— La princidino Mary estas tre ĉarma, — mi diris al li. — Ŝi havas tiom velurajn okulojn, — ĝuste velurajn: mi konsilas al vi alproprigi tiun esprimon, parolante pri ŝiaj okuloj; supraj kaj malsupraj okulharoj estas tiel longaj, ke la sunradioj ne reflektiĝas en ŝiaj pupiloj. Mi ŝatas tiajn okulojn sen brilo: ili estas tiom molaj, kvazaŭ ili glatkaresus vin… Cetere, ŝajnas, ke ĉio, kio estas bona en ŝia vizaĝo, limiĝas per ili… Kaj ĉu ŝiaj dentoj estas blankaj? Tio estas tre grava! Bedaŭrinde ŝi ne ridetis al via pompa frazo.
— Vi parolas pri ĉarma virino, kvazaŭ pri angla ĉevalo, — diris Gruŝnickij kun indigno.
— Mon cher, — mi respondis al li, penante imiti lian tonon. — Je méprise les femmes pour ne pas les aimer, car autrement la vie serait un mélodrame trop ridicule.
Mi min turnis kaj iris for de li. Dum ĉirkaŭ duonhoro mi promenis laŭ la vitaj aleoj, laŭ kalkaj rokoj kaj arbustaĵoj, volviĝantaj inter ili. Ekvarmiĝis kaj mi rapidis hejmen. Preterirante la mineralan fonton, mi haltis ĉe la tegmentita galerio por respiri sub ties ombro, kaj tio liveris al mi okazon esti atestanto de kurioza sceno. La agintaj personoj sin trovis en jena situacio. La princino kun la moskva dando sidis sur benko en la tegmentita galerio, kaj ili ambaŭ estis okupitaj, ŝajne, per serioza konversacio. La princidino, kiu verŝajne, jam fortrinkis la lastan glason, promenis enpensiĝinte apud la puto. Gruŝnickij staris ĉe la puto; neniu plu estis sur la placeto.
Mi alpaŝis pli proksimen kaj kaŝis min post angulo de la galerio. En tiu minuto Gruŝnickij faligis sian glason sur sablon kaj penis kliniĝi por levi ĝin; la vundita kruro malhelpis al li. Malfeliĉulo! Kiel li penegis, sin apoginte kontraŭ la lambastono, sed ĉio estis vana. Lia esprimoplena vizaĝo efektive bildigis suferon.
Princidino Mary vidis ĉion ĉi pli bone ol mi.
Nur tiam la kompatinda pasia signojunkro rimarkis mian ĉeeston.
— Ĉu vi vidis? — li diris, fortike premante mian manon. — Vera anĝelo.
— Kial? — mi demandis kun mieno de plej neta simplanimo.
— Ĉu vi ne vidis?
— Kontraŭe, mi vidis: ŝi levis vian glason. Se ĉi tie estus gardisto, li farus la samon, kaj ankoraŭ pli rapide, esperante ricevi ion por brando. Cetere, estas tute kompreneble, ke ŝi kompatis vin: vi faris tiel teruran grimacon, kiam vi apogis vin per la trapafita kruro…
— Kaj ĉu vi estis neniel tuŝita, rigardante ŝin tiuminute, kiam la animo radiis sur ŝia vizaĝo?
— Ne.
Mi mensogis; sed mi volis inciti lin. Mi havas denaskan pasion spiti. Tuta mia vivo estis nur ĉeno da malĝojaj kaj fiaskaj spitoj al la koro aŭ al la menso. Ĉeesto de entuziasmulo superverŝas min per januara frosto, kaj mi pensas, ke oftaj interrilatoj kun velka flegmulo farus min pasia revulo. Mi konfesas ankoraŭ, ke neagrabla konata sento trakuris mian koron tiumomente: la sento estis envio; mi kuraĝe diras “envio”, ĉar mi alkutimiĝis konfesi al mi; kaj estas dubinde, ĉu oni povus trovi junan viron, kiu renkontinte ĉarman virinon, alforĝintan lian farnientan atenton kaj subite malkaŝe preferintan aliun en lia ĉeesto, egale al ŝi nekonatan, apenaŭ, mi diras, oni povus trovi tian junulon (memkompreneble, vivintan en la granda mondo kaj alkutimiĝintan dorloti sian memamon), kiu ne estus malagrable pikita per tio.
Mi silente descendis kun Gruŝnickij de la monto kaj iris laŭ la bulvardo
preter fenestroj de la domo, kie malaperis nia belino. Ŝi sidis ĉe fenestro.
Gruŝnickij ŝirtiris mian brakon, ĵetis al ŝi unu el tiuj svage teneraj
rigardoj, kiuj tiel malmulte efikas virinojn. Mi direktis al ŝi mian lorneton
kaj rimarkis, ke ŝi ridetis al lia rigardo kaj ke mia aroga lorneto neŝerce
kolerigis ŝin. Efektive, kiun rajton havas kaŭkazia armeano direkti vitron
al moskva princidino?
Verner estas homo neordinara pro multaj kaŭzoj. Li estas skeptikulo kaj materiisto, kiel preskaŭ ĉiuj medicinistoj, kaj kune kun tio li estas poeto, kaj serioza poeto de faro ĉiam, kaj ofte poeto de vorto, kvankam dum sia tuta vivo li ne verkis eĉ du versojn. Li studis ĉiujn vivajn kordojn de la homa koro, kiel oni lernas tendenojn de kadavro, sed li neniam povis utiligi sian scion: same kelkiam plej bona anatomo ne kapablas kuraci febron! Kutime Verner kaŝe primokis siajn malsanulojn; sed foje mi vidis, kiel li ploris super mortanta soldato… Li estis malriĉa, revis pri milionoj, sed pro mono li ne farus eĉ unu superfluan paŝon: foje li diris al mi, ke li plivolonte faros komplezon al malamiko ol al amiko, ĉar tio signifus vendi bonfaron, dum la malamo nur plifortiĝos laŭ mezuro de la grandanimo de malamiko. Li havis akran langon: sub ŝildo de lia epigramo pli ol unu bonulo famiĝis kiel banala stultulo; liaj konkurantoj, enviemaj akvaj medicinistoj, disvastigis onidiron, ke li pentras karikaturojn pri siaj malsanuloj — preskaŭ ĉiuj malsanuloj furioziĝis kaj rifuzis de li. Liaj amikoj, ĉiuj vere honestaj homoj, servantaj en Kaŭkazio, vane penis restarigi lian falintan krediton.
Lia eksteraĵo estis el tiuj, kiuj je unua rigardo efikas malagrable, sed kiuj plaĉas post ioma tempo, kiam la okuloj ellernos legi en malkorektaj trajtoj spuron de l' animo elprovita kaj alta. Estis ekzemploj, ke virinoj enamiĝis je tiaj homoj ĝis frenezo kaj ne ŝanĝus ilian hidon kontraŭ beleco de plej freŝaj rozaj endimionoj; oni devas respekti juston de virinoj: ili havas instinkton de beleco anima; pro tio do, povas esti, la homoj similaj al Verner tiel pasie ŝatas virinojn.
Verner estis malalta, malgrasa kaj malforta, kvazaŭ infano. Unu el liaj kruroj estis pli longa ol la alia, kiel tiu de Byron; kompare kun la torso lia kapo ŝajnis grandega; li tondis harojn subkombile kaj tuberoj de lia kranio, nudigitaj tiamaniere, mirigus frenologojn per stranga kombino de antipodaj emoj. Liaj malgrandaj nigraj okuloj, ĉiam sentrankvilaj, penis penetri viajn pensojn. En lia vesto estis rimarkeblaj gusto kaj akuratemo; liaj malgrasaj, tendenozaj kaj malgrandaj manoj belis en hele flavaj gantoj. Liaj surtuto, kravato kaj veŝto estis konstante nigraj. Junularo kromnomis lin Mefisto, li ŝajnigis koleron pro la kromnomo, sed efektive ĝi flatis lian memamon. Ni baldaŭ komprenis unu la alian kaj iĝis agrablaj konatoj, ĉar al amikeco mi estas malkapabla: el du amikoj unu estas ĉiam sklavo de la alia, kvankam ofte neniu el ili konfesas tion al si; sklavo mi ne povas esti, kaj regi aliun tiuokaze estus laciga laboro, ĉar samtempe oni devus trompi; kaj ale mi havas lakeojn kaj monon! Jen kiel ni fariĝis agrablaj konatoj: mi renkontis Verner-on en S… inter multnombra kaj brua rondo de gejunuloj; la konversacio prenis al la fino de l' vespero filozofie metafizikan direkton; ni parolis pri konvinkoj: ĉiu estis konvinkita pri diversaj diversaĵoj.
— Kio koncernas min, mi estas konvinkita nur pri unu sola aĵo… — diris la doktoro.
— Pri kio do? — mi demandis, dezirante scii opinion de l' homo, kiu silentis ĝis tiu tempo.
— Pri tio, — li respondis, — ke pli aŭ malpli frue unu belan matenon mi mortos.
— Mi estas pli riĉa ol vi, — mi diris, — mi havas krom tio ankoraŭ konvinkon, nome: unu malbelegan vesperon mi havis malfeliĉon naskiĝi.
Ĉiuj trovis, ke ni diras sensencaĵojn, kvankam vere neniu el ili diris ion pli saĝan. De tiu minuto ni distingis unu la alian en amaso. Ni ofte kunvenis duope kaj traktis abstraktajn temojn tre serioze, ĝis ni rimarkis, ke ni reciproke mistifikas unu la alian. Tiam, rigardinte kun signifo reciproke en la okulojn, kiel faris romiaj aŭguroj, laŭ aserto de Cicero, ni komencis ridi, kaj satridinte, ni disiris kontentaj pri nia vespero.
Mi kuŝis sur sofo, direktinte la okulojn al la plafono kaj metinte la manojn subnuke, kiam Verner eniris mian ĉambron. Li sidiĝis en fotelon, starigis la promenbastonon en angulon, oscedis kaj anoncis, ke ekstere iĝis varmege. Mi respondis ke min tedas muŝoj, kaj ni ambaŭ eksilentis.
— Rimarku, estimata doktoro, — mi diris, — ke sen stultuloj estus tre enue en la mondo… Rigardu, jen ni du saĝaj homoj: ni scias anticipe, ke pri ĉio oni povas senfine diskuti kaj tial ni ne diskutas; ni konas preskaŭ ĉiujn kaŝitajn pensojn unu de la aliu; unu vorto por ni egalas al tuta historio; ni vidas kernon de ĉiu nia sento tra triobla ŝelo. Trista aĵo estas ridinda al ni, la ridinda estas trista, kaj ĝenerale, verdire, ni rilatas indiferente al ĉio krom al ni mem. Do, interŝanĝo de sentoj kaj pensoj inter ni ne povas esti: ni scias unu pri la alia ĉion, kion ni volas scii, kaj pli scii ni ne volas. Restas la sola rimedo: rakonti novaĵojn. Diru al mi iun novaĵon.
Lacigite per longa parolo, mi fermis la okulojn kaj oscedis.
Li respondis iom pensinte:
— En via galimatio, tamen, estas unu ideo.
— Du! — mi respondis.
— Diru al mi unu, mi mem diros la alian.
— Bone, komencu! — mi diris, daŭrigante pririgardi la plafonon kaj ridetante interne.
— Vi volas scii iujn detalojn koncerne iun el la novvenintoj al la akvoj, kaj mi jam divenis pri kiu vi zorgas, ĉar pri vi oni jam demandis tie.
— Doktoro! ni vere ne devas interparoli: ni legas en la animoj.
— Nun, la dua…
— La dua ideo estas jena: mi volas igi vin rakonti ion; unue, ĉar aŭskulti estas malpli lacige; due, aŭskultante oni ne povas diri ion nedeziratan; trie, oni povas ekscii alies sekreton; kvare, ĉar la saĝaj homoj, kiel vi, pli ŝatas aŭskultantojn ol parolistojn. Nun la afero: kion diris al vi princino Ligovskaja pri mi?
— Ĉu vi estas tute certa, ke estis la princino… sed ne la princidino?
— Tute certa.
— Kial?
— Ĉar la princidino demandis pri Gruŝnickij.
— Vi havas grandan kapablon de konsidero. La princidino diris, ke ŝi estas certa, ke la juna homo en la soldata kapoto estas oficiro, senrangigita pro duelo.
— Mi esperas, ke vi lasis ŝin en agrabla miskonvinko…
— Memkompreneble.
— La prologo jam estas!— mi ekkriis en admiro, — pri la epilogo de la komedio ni zorgos. Tute evidentas, ke la sorto klopodas pri tio, ke al mi ne estu enue…
— Mi antaŭsentas, — diris la doktoro, — ke kompatinda Gruŝnickij estos via viktimo…
— Pluen, doktoro…
— La princino diris, ke via vizaĝo estas konata al ŝi, ke ŝi verŝajne renkontis vin en Peterburgo, ie en la mondumo… mi diris vian nomon. Ĝi estas konata al ŝi. Ŝajnas, ke via historio faris tie multe da bruo… La princino komencis rakonti pri viaj aventuroj, aldonante, kredeble, al mondumaj ĉikanoj siajn rimarkojn… La filino aŭskultis kun scivolemo. En ŝia imago vi iĝis heroo de romano en nova gusto… Mi ne refutis la princinon, kvankam mi sciis, ke ŝi parolas sensencaĵon.
— Digna amiko! — mi diris, etendinte al li mian brakon. La doktoro premis la manon sincere kaj daŭrigis:
— Se vi deziras, mi prezentos vin…
— Kompatu min! — mi diris, svinginte la brakojn. — Ĉu oni prezentas heroojn? Ili konatiĝas ne aliel ol savante sian amatinon el senevita morto…
— Kaj ĉu vi vere volas vin treni post la princidinon?..
— Male, tute male!.. Doktoro, fine mi triumfas: vi min ne komprenas!.. Cetere, tio ĉagrenas min, doktoro, — mi daŭrigis post minuto da silento, — mi neniam malkovras mem miajn sekretojn, mi terure ŝatas, ke oni divenu ilin, ĉar tiamaniere mi ĉiam povas eventuale rifuzi de ili. Tamen vi devas priskribi al mi la patrinon kun la filino. Kiaj homoj ili estas? q— Unue, la princino — virino kvardek-kvin-jara, — respondis Verner, — ŝi havas bonegan stomakon, sed la sango estas difektita: sur la vangoj estas ruĝaj makuloj. La duan duonon de l' vivo ŝi pasigis en Moskvo kaj tie dikiĝis en kvieta vivo. Ŝi ŝatas tentajn anekdotojn kaj mem diras foje maldecaĵojn, kiam la filino ne estas en la ĉambro. Ŝi anoncis al mi, ke la filino estas ĉasta kiel kolombino. Kial tio min koncernu?.. Mi volis respondi al ŝi, ke ŝi estu trankvila, kaj ke mi al neniu diros tion! La princino kuracas sian reŭmatismon, kaj la filino dio-scias-kion. Mi preskribis al ili trinki po du glasoj da minerala akvo tage kaj sin bani dufoje semajne en dissolvita akva kuvo. La princino, ŝajne, ne alkutimiĝis regi; ŝi rivelas estimon al saĝo kaj scioj de la filino, kiu legis Byron-on angle kaj konas algebron: videble en Moskvo fraŭlinoj sin lanĉis en sciencon kaj bone faras — vere! Niaj viroj estas ĝenerale tiom neafablaj, ke koketi kun ili por saĝa virino evidente estas netolereble. La princino tre ŝatas junajn virojn; la princidino rigardas ilin kun nuanco de malestimo; moskva kutimo! Ili sin nutras en Moskvo ekskluzive per kvardek-jaraj sprituloj.
— Kaj ĉu vi estis en Moskvo?
— Jes, tie mi iom praktikis.
— Daŭrigu.
— Sed ŝajnas, ke mi ĉion diris… Jes! Jen kio ankoraŭ: la princidino, ŝajne, ŝatas rezoni pri sentoj, pasioj kaj cetero… Ŝi pasigis unu vintron en Peterburgo, kaj ĝi ne plaĉis al ŝi, precipe la societo: verŝajne oni akceptis ŝin tre malvarme.
— Ĉu vi vidis neniun ĉe ili hodiaŭ?
— Kontraŭe: estis unu adjutanto, unu ceremoniema gvardiano kaj iu sinjorino el nove alvenintaj, parencino de l' princino laŭ la edza flanko, tre beleta, sed, ŝajne, tre malsana… ĉu vi renkontis ŝin ĉe la puto? — mezkreska, blonda, kun korektaj trajtoj, ftiza koloro de l' vizaĝo, kun nigra belgrajno sur la dekstra vango: ŝia vizaĝo mirigis min per esprimopleneco.
— Belgrajno? — mi murmuris tradente. — Ĉu vere?
La doktoro rigardis min kaj diris solene, metinte manon sur mian koron.
— Ŝi estas konata de vi!..
Mia koro batis kvazaŭ pli forte ol ordinare.
— Nun estas via vico triumfi! — mi diris. — Nur mi esperas je vi: vi min ne perfidos. Mi ŝin ankoraŭ ne vidis, sed mi estas certa, ke mi rekonas en via portreto virinon, kiun mi amis en pasinto… Ne rakontu al ŝi eĉ unu vorton pri mi; se ŝi demandos, recenzu min malbone.
— Se vi volas!.. — diris Verner, levinte la ŝultrojn.
Kiam li foriris, terura angoro premis mian koron. La sorto kunigis nin denove en Kaŭkazo, aŭ ŝi intence venis ĉi tien sciante, ke ŝi povas min renkonti?.. Kaj kiel ni renkontos unu la alian? Kaj, ĉu estas ŝi?.. Miaj antaŭsentoj neniam trompis min. Ne estas en la mondo homo, super kiu la pasinto akirus tian potencon, kiel super mi. Ĉia mencio pri la pasinta angoro aŭ ĝojo dolore atakas mian animon kaj eligas el ĝi ĉiam la samajn sonojn… Mi estas stulte kreita: mi nenion forgesas, — nenion!
Post la tagmanĝo ĉirkaŭ la sesa horo mi iris al la bulvardo. Tie estis amaso; la princino kun la princidino sidis sur benko, ĉirkaŭitaj de junuloj, kiuj komplimentis, interrompante unu alian. Mi lokigis min je kelka distanco sur alia benko, haltigis du konatajn D-ajn oficirojn kaj komencis ion rakonti al ili: videble estis ridinde, ĉar ili komencis ridegi kvazaŭ frenezaj. Scivolemo logis al mi iujn el la ĉirkaŭantoj de la princidino; iom post iom ĉiuj forlasis ŝin kaj aliĝis al mia grupeto. Mi ne silentis: miaj anekdotoj estis saĝaj ĝis stulteco, miaj mokoj pri la pasantaj preter ni originaluloj estis venenaj ĝis furiozo… Mi daŭrigis gajigi la publikon ĝis la sunsubiro. Kelkfoje la princidino kun la patrino subbrake preterpasis min, akompanate de iu maljuna lamulo; kelkfoje ŝia rigardo, saginte min, esprimis amaron, penante esprimi indiferenton…
— Kion li rakontis al vi? — ŝi demandis al la junuloj, revenintaj al ŝi pro ĝentileco. — Verŝajne iun tre amuzan historion, siajn batalajn heroaĵojn?.. — ŝi diris tion sufiĉe laŭte kaj evidente kun intenco piki min. “Ah-ha! — mi pensis, — vi ne ŝerce koleras, kara princidino; atendu, plu estos pli!”
Gruŝnickij sekvis ŝin kvazaŭ raba besto, kaj ne forturnante de ŝi
la okulojn. Mi vetas, ke morgaŭ li petos, ke iu prezentu lin al la princino.
Ŝi estos tre ĝoja, ĉar ŝi enuas.
Hieraŭ mi renkontis ŝin en la vendejo de Ĉelaĥov; ŝi marĉandis pri mirinda persa tapiŝo. La princidino petegis sian patrinon ne avari: la tapiŝo bele ornamus ŝian kabineton!.. Mi donis kvardek rublojn da pliaĵo kaj aĉetis ĝin; pro tio mi estis rekompencita per rigardo, kie brilis plej admirinda furiozo. Ĉirkaŭ la tagmanĝa tempo mi ordonis pasigi preter ŝiaj fenestroj mian ĉerkesan ĉevalon, kovritan per la tapiŝo. Verner estis ĉe ili tiutempe kaj diris al mi, ke la efekto de l' sceno estis plej drameca. La princidino volas prediki militiron kontraŭ min; mi eĉ rimarkis, ke du adjutantoj sin tenantaj ĉe ŝi, jam tre seke salutas min, tamen ĉiutage tagmanĝas ĉe mi.
Gruŝnickij akceptis misteran aspekton: li paŝas kun la brakoj postdorse, kaj neniun rekonas; lia kruro resaniĝis, li apenaŭ lamas. Li trovis okazon alparoli la princinon por diri iun komplimenton al la princidino; videble, ŝi estas ne tre postulema, ĉar de tiu tempo al lia saluto ŝi respondas per la plej ĉarma rideto.
— Ĉu vi rezolute ne volas konatiĝi kun Ligovskaja'j? — hieraŭ li diris al mi.
— Rezolute.
— Indulgu! Estas la plej agrabla hejmo en la akvoj! La tuta ĉi-tiea plej bona societo…
— Amiko mia, al mi eĉ ne ĉi-tiea terure tedis. Kaj vi ilin vizitas?
— Ne ankoraŭ; mi interparolis unu-du fojojn kun la princidino, ne pli. Vi ja scias, ke iel instigi la inviton en la hejmon estas neoportune, kvankam ĉi tie estas praktikate… Alia afero, se mi portus epoletojn…
— Indulgu! Ja tiel estas multe pli interese! Vi simple ne kapablas eluzi la avantaĝon de via situacio… Ja la soldata kapoto en la okuloj de ĉiu sentema fraŭlino faras vin heroo kaj suferanto.
Gruŝnickij ridetis memkontente.
— Kia sensencaĵo! — li diris.
— Mi estas certa, — mi diris, — ke la princidino estas jam enamiĝinta en vin.
Li ruĝiĝis ĝisorele kaj fiere vezikiĝis.
Ho, memamo! Vi estas la levilo, per kiu Arĥimedo volis levi terglobon!..
— Vi ĉion primokas! — li diris, ŝajnigante koleriĝon. — Unue, ŝi min konas ankoraŭ tiel malmulte…
— La virinoj amas nur tiujn, kiujn ili ne konas.
— Sed mi ja tute ne pretendas plaĉi al ŝi: mi simple volas konatiĝi kun agrabla hejmo, kaj estus tute ridinde, se mi havus iajn esperojn… Jen vi, ekzemple, alia afero! Vi estas peterburgaj venkantoj: nur unu via rigardo, kaj virinoj tuj degelas… Kaj ĉu vi scias, Peĉorin, kion diris la princidino pri vi?..
— Kiamaniere? Ĉu ŝi jam parolis al vi pri mi?
— Ne ĝoju tamen. Iam mi alparolis ŝin hazarde ĉe la puto; la tria ŝia vorto estis: “Kio estas la sinjoro, kiu havas tian malagrablan pezan rigardon? Li estis kun vi, tiam…” Ŝi ruĝiĝis kaj ne volis nomi la tagon, memorinte sian ĉarman kondutaĵon. “Vi ne bezonas diri la tagon, — mi respondis al ŝi: ĝi estos eterne gravurita en mia memoro…” Amiko mia, Peĉorin! mi ne gratulas vin; vi estas ĉe ŝi en malbona noto… Kaj vere, bedaŭrinde! Ĉar Mary estas tre ĉarma!
Necesas rimarki, ke Gruŝnickij estas de tiuj homoj, kiuj, dirante pri virino, kun kiu estas apenaŭ konataj, nomas ŝin mia Mary, mia Sophie, se ŝi havis feliĉon plaĉi al ili.
Mi akceptis seriozan mienon kaj diris:
— Jes, ŝi ne estas hida… Nur gardu vin, Gruŝnickij! Rusaj fraŭlinoj plejparte sin nutras nur per platona amo, ne almiksante al ĝi penson pri edziniĝo; kaj platona amo estas la plej sentrankvila. La princidino ŝajnas esti el tiuj virinoj kiuj volas, ke oni ilin amuzu: se du minutojn sinsekve al ŝi estos enue apud vi, vi pereis senretene, via silento devas eksciti ŝian scivolemon, via parolo — neniam kontentigu ŝin plene; vi devas alarmi ŝin ĉiuminute; dek fojojn ŝi ignoros publike por vi ĉies opinion kaj nomos tion ofero, kaj, por rekompenci sin pro tio, ŝi komencos vin turmenti — kaj poste simple diros, ke ŝi ne povas vin toleri. Se vi ne akiros potencon super ŝi, do eĉ ŝia unua kiso ne donos al vi rajton al la dua; ŝi satkoketos kun vi, kaj post du-tri jaroj ŝi edziniĝos al hidulo pro obeemo al la patrino, kaj estos certiganta vin, ke ŝi estas malfeliĉa, ke ŝi nur unu homon konis kaj amis, tio estas vin, sed la ĉielo ne volis unuigi ŝin kun li, ĉar li havis soldatan kapoton, kvankam sub la dika griza kapoto batis la koro pasie nobla…
Gruŝnickij frapis tablon per pugno kaj ekpaŝis tien-reen en la ĉambro.
Mi ridegis interne kaj eĉ du fojojn ridetis, sed li, al mia feliĉo,
tion ne rimarkis. Tute evidente, li enamiĝis, ĉar iĝis ankoraŭ pli
fidema ol antaŭe; sur lia fingro eĉ aperis arĝenta ringo kun nielaĵo,
de loka metilaboro: ĝi ŝajnis al mi suspektinda… Mi komencis ĝin ekzameni,
kaj kion mi vidis?.. Per etaj literoj estis gravuritaj sur interna surfaco
la nomo “Mary” kaj apude — la dato, kiam ŝi levis la faman glason.
Mi kaŝis mian malkovron; mi ne volas igi lin konfesi; mi volas, ke li
mem elektu min sia konfidato, — kaj tiam mi estos ĝuanta.
— Vera! — mi ekkriis senintence.
Ŝi ektremis kaj paliĝis.
— Mi sciis, ke vi estas ĉi tie, — ŝi diris. Mi sidiĝis apud ŝi kaj prenis ŝian manon. Delonge forgesita tremeto trakuris miajn tendenojn ĉe la sono de l' kara voĉo; ŝi rigardis en miajn okulojn per siaj profundaj kaj trankvilaj okuloj: en ili estis esprimita nefidemo kaj io simila al riproĉo.
— Ni delonge ne intervidiĝis, — mi diris.
— Delonge, kaj ambaŭ ŝanĝiĝis en multo!
— Do, vi jam ne amas min?..
— Mi edziniĝis!.. — ŝi diris.
— Denove? Sed ja antaŭ kelkaj jaroj ankaŭ ekzistis tiu kaŭzo, kaj tamen…
Ŝi ŝirtiris sian manon el la mia, kaj ŝiaj vangoj ardis.
— Eble vi amas la duan edzon?..
Ŝi ne respondis kaj forturnis sin.
— Aŭ li estas tre ĵaluza?
Silento.
— Kiel do? Li estas juna, bona, precipe, verŝajne, riĉa, kaj vi timas… — Mi rigardis ŝin kaj ektimis; ŝia vizaĝo esprimis profundan malesperon, sur la okuloj brilis larmoj.
— Diru al mi, — fine ŝi flustris, — ĉu al vi estas tre gaje turmenti min? Mi devus malami vin. Ekde kiam ni konas unu la alian, vi nenion donis al mi, krom suferojn… — Ŝia voĉo ektremis, ŝi kliniĝis al mi kaj mallevis la kapon al mia brusto.
“Eble, — mi pensis, — vi ĝuste pro tio amis min: la ĝojoj estas forgesataj, sed la angoroj neniam…”
Mi brakumis ŝin forte, kaj tiel ni restis longe. Fine niaj lipoj proksimiĝis kaj kunfandiĝis en ardan, ebriigan kison; ŝiaj manoj estis malvarmaj kvazaŭ glacio, la kapo febris. Tiam inter ni komenciĝis unu el tiuj paroloj, kiuj ne havas sencon surpapere, kiujn oni ne povas ripeti kaj eĉ rememori: signifo de sonoj anstataŭas kaj suplementas signifon de vortoj, kiel en itala opero.
Ŝi firme ne volas, ke mi konatiĝu kun ŝia edzo — tiu lama maljunulo, kiun mi vidis pretere en la bulvardo: ŝi edziniĝis al li pro la filo. Li estas riĉa kaj suferas reŭmatismon. Mi permesis al mi neniun mokon pri li: ŝi estimas lin kvazaŭ la patron — kaj trompos, kiel edzon… Stranga aĵo estas la koro de l' homo, kaj precipe tiu de la ino!
La edzo de Vera, Semjon Vasiljeviĉ G., estas malproksima parenco de la princino Ligovskaja. Li loĝas apud ŝi; Vera estas ofta gasto de l' princino; mi promesis konatiĝi kun Ligovskaja'j, amindumi la princidinon por deviigi atenton de ŝi. Tiamaniere miaj planoj neniom malaranĝiĝis, kaj al mi estos gaje…
Gaje! Jes, mi jam postlasis la periodon de la anima vivo, kiam oni serĉas nur feliĉon, kiam la koro sentas bezonon forte kaj pasie ami iun; nun mi volas nur esti amata, amata de tre nemultaj; al mi ŝajnas eĉ, ke por mi sufiĉus nur unu konstanta amo: mizera kutimo de l' koro.
Tamen unu afero al mi ĉiam estis stranga: mi neniam iĝis sklavo de l' amata virino; male, mi ĉiam akiris nevenkeblan potencon super ties volo kaj koro, tute ne penante por tio. Pro kio do? ĉu pro tio, ke mi neniam ion aprezas, kaj ke ili ĉiuminute timis ellasi min el la manoj? aŭ tio estas magneta influo de forta organismo? aŭ mi simple ne prosperis renkonti virinon kun persista karaktero?
Necesas konfesi, ke mi, ĝuste, ne ŝatas virinojn kun karaktero: ĉu tio estas ilia afero!..
Tamen vere, nun mi rememoris, ke unu fojon, nur unusolan fojon mi amis la virinon kun firma volo, kiun mi neniam povis venki… Ni disiĝis kiel malamikoj, sed se mi renkontus ŝin je kvin jaroj pli malfrue, povus okazi, ke ni disiĝus aliel…
Vera estas malsana, tre malsana, kvankam ŝi ne konfesas tion; mi timas, ke ŝi havas ftizon aŭ suferas pro la malsano, kiun oni nomas “fiévre lente” — malsano tute ne rusa, kaj en nia lingvo ĝi ne havas nomon.
La tempesto trafis nin en la groto kaj detenis ankoraŭ duonan horon. Ŝi ne devigis min ĵuri fidelecon, ne demandis, ĉu mi amis aliujn de kiam ni disiĝis… Ŝi konfidis sin al mi denove kun la estinta senzorgemo, kaj mi ŝin ne trompos: ŝi estis la sola virino en la mondo, kiun mi ne kapablas trompi. Mi scias, ke ni baldaŭ denove disiĝos kaj, povas esti, por ĉiam: ni ambaŭ iros malsamajn vojojn al tombo, sed la rememoro pri ŝi restos netuŝebla en mia animo. Mi ĉiam ripetis tion al ŝi, kaj ŝi kredas min, kvankam ŝi diras la malon.
Fine ni disiĝis. Mi longe sekvis ŝin per rigardo, ĝis ŝia ĉapelo malaperis post arbustaro kaj rokoj. Koro mia dolore kunpremiĝis kiel post la unua disiĝo. Ho, kiel mi ekĝojis pro tiu sento! Ĉu tio ne estas la juneco, kiu volas reveni denove kun ĉiuj siaj bonkreaj ŝtormoj, aŭ tio estas nur ĝia adiaŭa rigardo, la lasta donaco — por memoro?.. Ridindas pensi, ke de ekstere mi estas ankoraŭ knabo, kvankam la vizaĝo palas, tamen ĝi estas ankoraŭ freŝa, la membroj fleksaj kaj sveltaj densaj haroj bukliĝas, la okuloj brilas, la sango bolas…
Reveninte hejmen, mi surseliĝis kaj galopis en stepon. Mi ŝatas galopi sur arda ĉevalo meze de alta herbo, kontraŭ dezerta vento; avide mi sorbas belaroman aeron kaj strebas per la rigardo en bluan foron, penante kapti nebulajn siluetojn de objektoj, kiuj kun ĉiu minuto iĝas pli kaj pli klaraj. Kio ajn kuŝu surkore, kiu ajna sentrankvilo kunpremu la penson, ĉio distriĝas dum unu minuto; la animo iĝos facila, laco de l' korpo venkos alarmon de menso. Ne ekzistas virina rigardo, kiun mi ne forgesus, vidante vilajn montojn sub la suda suno, bluan ĉielon aŭ aŭdante bruon de fonto, falanta de unu roko al alia.
Mi pensas, ke la kozakoj, gapantaj sur siaj observ-turoj, vidinte min, galopantan sen bezono kaj celo longe sin turmentis per la enigmo, ĉar verŝajne laŭ la vesto oni opiniis min ĉerkeso. Efektive oni diris al mi, ke en ĉerkesa kostumo rajde mi similas kabardon pli ol multaj kabardoj. Kaj ĝuste, kio koncernas tiun noblan batal-veston, mi estas plena dando: neniu superflua pozumento, valora armilo en simpla prilaboro, felo de l' ĉapo ne tro longhara, ne tro mallonghara; gamaŝoj kaj ŝuoj estas adaptitaj kun plej ebla precizeco; blanka beŝmeto, malhelbruna ĉerkesa mantelo. Mi longe studis selsidon de montaranoj: per nenio oni povas pli flati mian memestimon, ol per agnosko de mia arto rajdi laŭ la kaŭkaza maniero. Mi tenas kvar ĉevalojn: unu por mi, tri por amikoj, por ne estu enue troti sola tra kamparoj. Ili plezure prenas miajn ĉevalojn, sed neniam rajdas kune kun mi. Estis jam la sesa posttagmeze, kiam mi rememoris, ke estas tempo tagmanĝi: mia ĉevalo estis lacega; mi rajdis al la vojo kondukanta el Pjatigorsko al la germana kolonio, kien ofte la akva societo veturas en piquenique. La vojo serpentumas inter arbustoj, malsupreniĝante en negrandajn ravinojn, kie fluas bruaj riveretoj sub ombro de altaj herboj; ĉirkaŭe amfiteatras altaj bluaj blokegoj de Beŝtu, Serpenta, Fera kaj Kalva montoj. Descendinte en unu el similaj ravinoj, nomataj en loka lingvaĵo “balkoj”, mi haltis por trinkigi la ĉevalon. Dum la tempo montriĝis survoje brua kaj brila kavalkado; sinjorinoj en nigraj kaj bluaj amazon-roboj, la kavaliroj en kostumoj, formantaj miksaĵon de ĉerkesa kaj niĵni-novgoroda; en la kapo de l' grupo rajdis Gruŝnickij kun la princidino Mary.
La akvaj sinjorinoj ankoraŭ kredas atakojn de ĉerkesoj meze de la hela tago: evidente pro tio Gruŝnickij super la soldata kapoto pendigis sabron kaj paron da pistoloj. Li estis sufiĉe ridinda en sia heroa vesto. La alta arbusto ŝirmis min de ili, sed tra ĝia foliaro mi povis ĉion vidi kaj diveni laŭ esprimo de iliaj vizaĝoj, ke ilia konversacio estas sentimentala. Fine ili proksimiĝis al la descenda vojo. Gruŝnickij prenis bridon de l' princidina ĉevalo kaj tiam mi ekaŭdis la finajn vortojn de ilia konversacio.
— Kaj ĉu la tutan vivon vi volas resti en Kaŭkazo? — diris la princidino.
— Kio estas por mi Ruslando? — respondis ŝia kavaliro. — La lando, kie miloj da homoj rigardos min kun malestimo, ĉar ili estas pli riĉaj ol mi, dum ĉi tie — la dika kapoto ne malhelpis al mia konatiĝo kun vi…
— Kontraŭe… — diris la princidino, ruĝiĝante.
La vizaĝo de Gruŝnickij bildigis plezuron. Li daŭrigis:
— Ĉi tie mia vivo fluos brue, nerimarkate kaj rapide, sub kugloj de sovaĝuloj, kaj se dio sendus al mi ĉiujare unu belan virinan rigardon similan al tiu…
Dum la tempo ili atingis min, mi skurĝis la ĉevalon kaj elrajdis el post la arbusto…
Por ŝin solene trankviligi, mi respondis france, iom kliniĝinte:
— Ne craignez rien, madame, je ne suis pas plus dangereux que votre cavalier.
Ŝi konfuziĝis, sed kial? pro sia eraro, aŭ pro tio, ke mia respondo ŝajnis al ŝi aroga? Mi dezirus, ke la lasta supozo estu ĝusta. Gruŝnickij lancis al mi malkontentan rigardon.
Malfrue vespere, tio estas ĉirkaŭ la dek-unua, mi iris promeni al la tilia aleo de l' bulvardo. La urbo dormis, nur en kelkaj fenestroj flagris flamoj. De tri flankoj nigris krestoj de rokoj, disbranĉaĵoj de Maŝuk, sur kies pinto kuŝis misaŭgura nubeto. La luno estis supreniĝanta en la oriento, malproksime perlis per arĝenta franĝo la neĝaj montoj. Intervokiĝoj de sentineloj alternis kun bruo de varmaj fontoj, ellasitaj por nokto. De tempo al tempo sonora hufofrapo aŭdiĝis en la strato, akompane de knaro de nagaja ĉaro kaj monotona tatara ĉantado. Mi sidiĝis sur benkon kaj mergiĝis en mediton… Mi sentis neceson elverŝi miajn pensojn en amika konversacio… sed kun kiu? Kion nun faras Vera? pensis mi… Trezorojn mi donus por premi ŝian manon en tiu minuto.
Subite mi aŭdis rapidajn nervajn paŝojn… Verŝajne Gruŝnickij… Jes, ĝuste tiel!
— De kie?
— De l' princino Ligovskaja, — li diris tre grave. — Kiel Mary kantas!
— Ĉu vi scias? — mi diris al li. — Mi vetas, ke ŝi ne scias, ke vi estas signojunkro; ŝi pensas, ke vi estas sengradigito…
— Povas esti! Ĉu por mi tio gravas!.. — li diris distrite.
— Ne, mi tion diras nur tiel…
— Sed ĉu vi scias, ke vi ŝin hodiaŭ terure kolerigis? Ŝi trovis, ke tio estis neordinara arogaĵo; mi apenaŭ sukcesis kredigi ŝin, ke vi estas tiel bone edukita kaj tiel bone konas la mondon, ke vi ne povis havi intencon ofendi ŝin. Ŝi diras, ke vi havas insolentan rigardon, ke vi, evidente, havas plej moŝtecan opinion pri vi mem.
— Ŝi ne eraras… Kaj ĉu vi ne volas defendi ŝin?
— Al mi estas domaĝe, mi ne havas tiun rajton…
“Oh-ho! — mi pensis, — evidente li jam havas la esperojn…”
— Cetere, estas ĝuste por vi pli malbone, — daŭrigis Gruŝnickij, — nun estos al vi malfacile konatiĝi kun ili, — kaj tre domaĝe! Ĝi estas unu el la plej agrablaj hejmoj, kiujn mi scias.
Interne mi ekridetis.
— La plej agrabla hejmo por mi nun estas la mia, — mi diris oscedante kaj stariĝis por ekiri.
— Tamen konfesu, ke vi pentas.
— Kia stultaĵo! Se mi volos, mi morgaŭ estos ĉe la princino.
— Ni vidos…
— Eĉ por fari al vi plezuron, mi amindumos la princidinon…
— Jes, se ŝi volos paroli kun vi…
— Mi nur atendos la minuton, kiam via parolo iĝos por ŝi enua… Adiaŭ!..
— Kaj mi iros vagi… Mi nun neniamaniere endormiĝos… Aŭskultu, ni iru prefere en la restoracion, tie oni ludas… Mi bezonas hodiaŭ fortajn impresojn…
— Mi deziras al vi malgajni ĝisfunde…
Mi iris hejmen.
Hieraŭ ĉe la puto unuafoje venis Vera… De la tago, kiam ni intervidiĝis en la groto, ŝi ne eliras el la hejmo. Ni samtempe mergis niajn glasojn kaj, sin klininte, ŝi flustris al mi:
— Vi ne volas konatiĝi kun Ligovskaja'j!.. Ni povas intervidiĝi nur tie…
Riproĉo!.. enue! Sed mi ĝin meritis…
Alloke: morgaŭ estos balo laŭ abono en la salono de l' restoracio,
kaj mi dancos mazurkon kun la princidino.
Mi staris post dika sinjorino, nimbita per rozaj plumoj, la pompeco de ŝia robo memorigis la tempojn de krinolinoj, kaj la bunteco de ŝia malglata haŭto — la feliĉan epokon de nigraj muŝetoj el tafto. La plej granda veruko sur ŝia kolo estis ŝirmita per kolĉeno. Ŝi diris al sia kavaliro, dragona kapitano.
— Tiu ĉi princidino Ligovskaja estas netolerebla knabinaĉo! Imagu, ke ŝi puŝis min kaj eĉ ne petis pardonon, kaj ankoraŭ sin turnis kaj rigardis min tra la lorneto… C'est impayable!.. Kaj pri kio ŝi fanfaronas? Oni nepre devus doni al ŝi bonan lecionon…
— Nu, tion plenumi estas bagatela afero! — respondis la komplezema kapitano kaj sin direktis en alian ĉambron.
Mi tuj alpaŝis al la princidino, invitante ŝin al valso, uzante liberon de ĉi-tieaj moroj, permesantaj danci kun nekonataj sinjorinoj.
Ŝi apenaŭ povis igi sin ne rideti kaj kaŝi sian triumfon. Tamen sufiĉe baldaŭ ŝi prosperis preni tute indiferentan kaj eĉ severan aspekton. Ŝi neglekte metis manon sur mian ŝultron, ete klinis la kapon flanken, kaj ni startis. Mi ne sciis talion pli dolĉan kaj fleksan! Ŝia freŝa spiro tuŝis mian vizaĝon; kelkiam buklo, disiĝinta en turbovento de valso for de siaj kunuloj glitis laŭ mia ardanta vango… Ni faris tri rondojn. (Ŝi valsas mirinde bone.) Ŝi anhelis, ŝiaj okuloj malbrilis, ŝiaj duonfermitaj lipoj apenaŭ povis flustri la necesan: “Merci, monsieur”.
Post kelkaj minutoj da silento mi diris al ŝi, akceptinte plej humilan aspekton:
— Mi aŭdis, princidino, ke tute nekonate de vi, mi jam havis malfeliĉon ricevi vian malkontenton… ke vi trovis min aroga… Ĉu vere?
— Ĉu vi nun volas firmigi min en la opinio? — ŝi respondis kun ironia grimaceto, cetere tre konvena al ŝia moviĝema fizionomio.
— Se mi havis arogon iel ofendi vin, permesu al mi havi ankoraŭ pli grandan arogon, peti vian pardonon… Vere, mi volus pruvi, ke vi eraris rilate min…
— Tio estos por vi sufiĉe malfacile…
— Kial do?..
— Ĉar vi ne vizitas nin, kaj la baloj, verŝajne ne ofte estos ripetataj.
“Tio signifas, — mi pensis, — ke ilia pordo estos eterne fermita por mi”.
— Ĉu vi scias, princidino, — mi diris kun ioma ĉagreno, — oni neniam devas ignori la pentantan krimulon: pro malespero li povas fari duoble pli gravan krimon… kaj tiam…
Rido kaj flustraĉo de ĉirkaŭantoj igis min turniĝi kaj interrompi mian frazon. Je kelkaj paŝoj de ni staris grupo da viroj kaj inter ili la dragona kapitano, espriminta pretecon iniciati malamikan atencon kontraŭ la ĉarma princidino. Li estis precipe kontenta pri io, frotis la manojn, ridegis kaj palpebrumis al kamaradoj. Subite el ilia medio apartiĝis sinjoro en frako kun longaj lipharoj kaj ruĝa vizaĝaĉo kaj direktis necertajn paŝojn rekte al la princidino: li estis ebria. Stariĝinte kontraŭ la konfuzita princidino, kun la brakoj dorse, li gapis al ŝi per siaj grizaj malbrilaj okuloj kaj prononcis raŭkadiskante:
— Permete… nu kion do!.. mi simple invitis vin al mazurko.
— Kion vi bonvolas? — ŝi prononcis tremvoĉe, ĵetante petegan rigardon ĉirkaŭen. Ve! Ŝia patrino estis malproksime, kaj apude estis neniu el ŝiaj konataj kavaliroj; ŝajnas, ke unu adjutanto ĉion ĉi vidis, sed li kaŝis sin post la amason por ne esti enmiksita en historion.
— Kio do? — diris la ebria sinjoro, palpebrumante al la dragona kapitano, kiu persigne kuraĝigis lin. — Ĉu vi ne bonvolos?.. Mi tamen ripete havas la honoron inviti vin pour mazure… Eble vi pensas, ke mi estas ebria? Tio ne gravas!.. Multe pli libere, mi povas vin certigi…
Mi vidis, ke ŝi estis svenonta pro la timo kaj indigno.
Mi alpaŝis al la ebria sinjoro, prenis lin sufiĉe tenajle je la brako kaj fikse rigardinte liajn okulojn, mi petis lin foriĝi, ĉar la princidino jam delonge promesis danci mazurkon kun mi.
— Nu, kion fari!.. Aliafoje! — li diris, ridinte, kaj foriĝis al siaj hontigitaj kamaradoj, kiuj tuj forkondukis lin en alian ĉambron.
Mi estis rekompencita per profunda, mirinda rigardo.
La princidino alpaŝis al sia patrino kaj rakontis al ŝi ĉion. Tiu trovis min en la amaso kaj esprimis dankon. Ŝi anoncis al mi, ke ŝi konis mian patrinon kaj estis amikino kun pluraj miaj onklinoj.
— Mi ne scias, kiel okazis, ke ni ĝis nun ne estas konataj kun vi, — ŝi aldonis, — sed konfesu, ke sole vi kulpas pri tio: vi sovaĝas retiriĝante de ni ĉiuj, tiel, ke ĝi estas al nenio simila. Mi esperas, ke la aero de mia salono dispelos vian splenon, ĉu ne?
Mi diris al ŝi unu el tiuj frazoj, kiuj devas esti pretaj anticipe de kiu ajn por simila okazo.
Kvadriloj daŭris terure longe.
Fine de l' balkono ektondris mazurko, la princidino kaj mi sidiĝis.
Mi ne aludis eĉ unu fojon pri la ebria sinjoro, nek pri la antaŭa konduto, nek pri Gruŝnickij. La impreso de l' malagrabla sceno iom post iom distriĝis, ŝia ĉarma vizaĝo ekfloris; ŝi ŝercis tre plaĉe; ŝia parolo estis sprita sen pretendo je spriteco, vigla kaj senĝena; ŝiaj rimarkoj kelkiam estis profundaj… Mi lasis ŝin senti per tre implikita frazo, ke ŝi jam delonge plaĉis al mi. Ŝi klinis la kapon kaj iom ruĝiĝis.
— Vi estas stranga homo! — ŝi diris poste, levinte al mi siajn velurajn okulojn kaj igite ridetante.
— Mi ne volis konatiĝi kun vi, — mi daŭrigis, — ĉar vi estas ĉirkaŭita de tre densa amaso de adorantoj, kaj mi timis malaperi en ĝi plene.
— Vi vane timis! Ili ĉiuj estas superenuaj…
— Ĉiuj! Ĉu vere ĉiuj?
Ŝi rigardis min ekzamene, kvazaŭ penante rememori ion, poste ŝi denove ete ruĝiĝis kaj fine prononcis decide: “ĉiuj”!
— Eĉ mia amiko Gruŝnickij?
— Kaj ĉu li estas via amiko? — ŝi diris, montrante ioman dubemon.
— Jes.
— Li, certe, ne eniras la kategorion de la enuaj…
— Sed en la kategorion de malfeliĉaj, — mi diris ridante.
— Certe! Kaj vi ridas? Mi dezirus, ke vi estu je lia loko…
— Kio do? Mi mem estis signojunkro iam, kaj, vere, ĝi estis la plej bona tempo en mia vivo!
— Ĉu li estas signojunkro? — ŝi diris rapide kaj poste aldonis. — Sed mi opiniis…
— Kion vi opiniis?..
— Nenion! Kiu estas tiu sinjorino?
Ĉe tiuj vortoj la konversacio ŝanĝis la direkton kaj ne plu returnis al la dirito.
La mazurko finiĝis kaj ni disiris — ĝis revido. La sinjorinoj disveturis… Mi iris vespermanĝi kaj renkontis Verneron.
— Ha! — li diris. — Jen kiel vi! Kaj ankoraŭ vi volis konatiĝi kun la princidino ne aliel ol savante ŝin de neevitebla morto.
— Mi faris pli trafe, — mi respondis, — mi savis ŝin de sveno dum la balo!..
— Kiel do? Rakontu!..
— Ne, divenu mem, ho vi, divenanto de ĉio en la mondo.
— Mi dankas vin, Peĉorin… Ĉu vi komprenas min?
— Ne, neniuokaze estas dankinde, — mi respondis ne havante en mia konscienco iun bonfaron.
— Kiamaniere? Sed hieraŭ? Ĉu vi forgesis?.. Mary ĉion rakontis al mi…
— Kaj kio? Ĉu vi jam havas ĉion komunan? Eĉ dankojn?
— Aŭskultu, — diris Gruŝnickij tre grave, — mi petas, ne rikanetu mian amon, se vi volas resti mia amiko… Ĉu vi vidas! mi ŝin amas freneze… kaj mi pensas, mi esperas, ke ankaŭ ŝi min amas… Mi havas al vi peton: vi vizitos ilin hodiaŭ vespere, promesu al mi ĉion rimarki; mi scias, ke vi estas sperta en similaj aferoj, vi konas virinojn pli bone ol mi… Virinoj! Virinoj! Kiu ilin komprenos? Iliaj ridetoj kontraŭas al iliaj rigardoj, iliaj vortoj promesas kaj logas, kaj la sono de ilia voĉo forpuŝas… Jen ili dum unu minuto kaptas kaj divenas vian plej sekretan penson, jen ili ne komprenas la plej klarajn aludojn. Jen, ekzemple, la princidino: hieraŭ ŝiaj okuloj ardis pasie haltante sur mi, hodiaŭ ili malvarmas kaj malserenas…
— Ĝi estas, eble, konsekvenco de akva efiko, — mi respondis.
— Vi vidas en ĉio nur malbonan flankon… materiisto! — aldonis li malestime. — Cetere, ni ŝanĝu la materion, — kaj kontenta pri la malbona kalemburo, li gajiĝis.
Je la naŭa ni kune iris al la princino.
Preterpasante la fenestrojn de Vera, mi vidis ŝin ĉe la fenestro. Ni lancis unu al la aliu rapidajn rigardojn. Baldaŭ post mi ŝi eniris la salonon de Ligovskaja-j. La princino prezentis min al ŝi kiel al sia parencino. Ni trinkis teon, estis multe da gastoj. La konversacio estis komuna. Mi penis plaĉi al la princino, ŝercis, igis ŝin ridi kelkfoje tutanime. La princidino ankaŭ volis iom ridi, sed ŝi sin detenis, por ne eliri el la ludata rolo: ŝi trovas, ke langvoro konvenas al ŝi, kaj eble, ŝi ne eraras. Gruŝnickij, ŝajne, tre ĝojas, ke mia gajemo ne infektas ŝin.
Post la teumado ĉiuj iris en la salonon.
— Ĉu vi estas kontenta pri mia obeemo, Vera? — mi diris preterirante ŝin.
Ŝi sagis al mi rigardon plenan de amo kaj dankemo. Mi alkutimiĝis al tiaj rigardoj, sed iam ili kreis mian beaton. La princino sidigis la filinon ĉe fortepianon; ĉiuj petis ŝin ion kanti, — mi silentis kaj utiligante la tumulton flankeniris al la fenestro kun Vera, kiu volis diri al mi ion tre gravan al ni ambaŭ… Fakte estis iu bagatelo…
Kaj dume al la princidino mia indiferenteco estis amara, kiel mi povis diveni laŭ ŝia kolereta, brilanta rigardo… Ho, mi bonege komprenas la konversacion de rigardoj, mutan sed esprimoplenan, koncizan sed fortan…
Ŝi ekkantis. Ŝia voĉo estis agrabla, sed ŝi kantis malbone… tamen mi ne aŭskultis ŝin. Sed Gruŝnickij, sin apoginte per kubutoj kontraŭ fortepianon vid-al-vide de ŝi, manĝegis ŝin per la okuloj kaj ĉiuminute duonvoĉe ripetis: “Charmant! délicieux!”
— Aŭskultu, — diris al mi Vera, — mi ne volas, ke vi konatiĝu kun mia edzo, sed vi devas nepre plaĉi al la princino. Al vi estas facile tion atingi: vi povas ĉion, kion vi volas. Ni intervidiĝos nur ĉi tie…
— Nur?..
Ŝi ruĝiĝis kaj daŭrigis:
— Vi scias, ke mi estas via sklavino, mi neniam povis rezisti al vi… kaj mi estos punita pro tio: vi ĉesos min ami! Almenaŭ mi volas gardi mian reputacion… ne por mi: vi tion scias tre bone!.. Ho, mi petas vin: ne turmentu min kiel antaŭe per vanaj duboj kaj afekta malvarmo. Mi eble baldaŭ mortos, mi sentas, kiel mi senfortiĝas de tago al tago… kaj malgraŭ tio mi ne povas pensi pri la estonta vivo, mi pensas nur pri vi. Vi, viroj, ne komprenas la ĝuon de l' rigardo, manpremo… sed mi, mi ĵuras al vi, mi, aŭdante vian voĉon, sentas tiel profundan, strangan beaton, ke la plej ardaj kisoj ne povas anstataŭi ĝin.
Intertempe la princidino ĉesis kanti. Ondo de laŭdoj aŭdiĝis ĉirkaŭ ŝi; mi aliris al ŝi post ĉiuj kaj diris al ŝi ion pri ŝia voĉo sufiĉe neglekte.
Ŝi grimacetis, elmovinte la suban lipon kaj riverencis tre moke.
— Al mi tio estas speciale agrabla, — ŝi diris, — ke vi min tute ne aŭskultis; sed vi, eble, ne ŝatas muzikon?..
— Tute kontraŭe… precipe post tagmanĝo.
— Gruŝnickij pravas, dirante, ke vi havas la plej prozan guston… Kaj mi vidas, ke vi ŝatas muzikon en gastronomia rilato…
— Vi ree eraras: mi tute ne estas gastronomo: mi havas malbonan stomakon. Sed la muziko post tagmanĝo dormigas, kaj dormi post tagmanĝo estas sane: sekve, mi ŝatas muzikon en medicina rilato. Kaj vespere ĝi, male, ekscitas miajn nervojn: al mi fariĝas aŭ tre ĝoje aŭ tre triste. Unu kaj la alio estas lacigaj, kiam estas tute neniu kazo por esti ĝoja aŭ trista, kaj ale tristo en societo estas ridinda, kaj tro granda gajemo — vulgara…
Ŝi ne finaŭskultis, iris for, sidiĝis apud Gruŝnickij, kaj inter ili komenciĝis sentimentala konversacio, ŝajne la princidino respondis liajn saĝecajn frazojn sufiĉe distrite kaj maltrafe, kvankam ŝi penis montri, ke ŝi aŭskultas lin atente, ĉar kelkiam li rigardis ŝin kun miro, penante konjekti la kaŭzon de ŝia emocio, manifestata de tempo al tempo en ŝia sentrankvila rigardo…
Sed mi vin komprenis, kara princidino, gardu vin! Vi volas pagi al mi per la samaj moneroj, piki mian memamon — en tio vi ne prosperos! Ja se vi deklaros al mi militon, mi estos senindulga.
Kelkfoje dum la vespero mi penis intence interveni en ilian konversacion, sed ŝi seke renkontis miajn rimarkojn, kaj mi kun ludata indigno fine foriĝis. La princidino triumfis; Gruŝnickij ankaŭ. Triumfu, miaj karaj, rapidu… nelonge restas al vi triumfi! Kion entrepreni? Mi havas antaŭsenton…. Konatiĝante kun virino, mi ĉiam senerare konjektas, ĉu ŝi amos min aŭ ne…
La reston de l' vespero mi pasigis apud Vera kaj ĝissate parolis pri la pasinto… Pro kio ŝi amas min tiel, mi, vere, ne scias! Des pli, ke ŝi estas la sola virino, kiu komprenis min plene, kun ĉiuj miaj malfortaĵoj, malbonoj… Ĉu vere la malbono estas tiom alloga?
Mi eliris kune kun Gruŝnickij; surstrate li prenis min subbrake kaj post longa silento diris:
— Do kio?
“Vi estas stulta”, — mi volis respondi, sed detenis min kaj nur
movis per la ŝultroj.
— Vi havas tre malmultan memestimon! — ŝi diris al mi hieraŭ. — Kial vi pensas, ke al mi estas pli gaje kun Gruŝnickij?
Mi respondis, ke mi oferas al la feliĉo de amiko mian plezuron.
— Kaj la mian, — ŝi aldonis.
Mi fikse rigardis ŝin kaj akceptis seriozan aspekton. Poste la tutan
tagon mi diris al ŝi neniun vorton… Vespere ŝi estis meditema, hodiaŭ
matene ĉe la puto ŝi estis ankoraŭ pli meditema. Kiam mi alpaŝis ŝin,
ŝi aŭskultis distre Gruŝnickij, kiu, ŝajne, estis admiranta la naturon,
sed apenaŭ vidinte min, ŝi komencis ridegi (tute sen preteksto), montrante
kvazaŭ ŝi min ne rimarkus. Mi foriris malproksimen kaj komencis observi
ŝin: ŝi turnis sin for de la konversacianto kaj dufoje oscedis. Efektive,
Gruŝnickij tedis ŝin. Ankoraŭ du tagojn mi ne parolos kun ŝi.
Sed nenio simila! Sekve ĝi ne estas tiu sentrankvila bezono ami, kiu turmentas nin en unuaj junaj jaroj, ĵetas nin de unu virino al la alia, ĝis ni trovos iun, kiu nin ne toleras; tiam komenciĝas nia konstanteco — vera senĉesa pasio, kiun matematike oni povas esprimi per linio, direktanta sin el unu punkto en spacon. La sekreto de tiu senfineco estas neeblo atingi la celon, tio estas, la finon.
Pro kio do mi fervoras? Pro envio al Gruŝnickij? Kompatinda! Li tute ĝin ne meritas. Aŭ tio estas la sekvo de tiu malbona sed nevenkebla sento, kiu igas nin neniigi dolĉajn misrevojn de proksimulo por havi bagatelan plezuron diri al li, kiam en malespero li demandas, kion li kredu: “Mia amiko, mi travivis la samon! Kaj vi vidas, ke mi tamen tagmanĝas, vespermanĝas kaj dormas plej trankvile kaj, espereble, mi povos morti sen krio kaj larmoj!”
Kaj ja estas neampleksebla ĝuo en posedo de l' juna, apenaŭ burĝoniĝinta animo! Ĝi estas kvazaŭ floro, kies plej bona aromo vaporiĝas renkonten al la unua radio de l' suno; oni devas deŝiri ĝin tiuminute kaj, spirinte ĝissate, ĵeti survoje: eble iu hazarde levos ĝin. Mi sentas en mi tiun nesatigeblan avidon, englutantan ĉion renkontatan survoje: mi rigardas la suferojn kaj ĝojojn de aliuj nur rilate min, kvazaŭ nutraĵon, subtenantan miajn animajn fortojn. Mi mem ne plu kapablas furiozi sub influo de pasio; mia ambicio estas subpremita de cirkonstancoj, sed ĝi manifestiĝas aliaspekte. Ĉar ambicio estas nenio alia ol soifo de potenco, kaj mia unua plezuro — subigi al mia volo ĉion, kio min ĉirkaŭas; eksciti senton de amo al mi, sindonemo kaj timo — ĉu ĝi ne estas la unua simptomo kaj la plej granda triumfo de potenco? Esti por iu kaŭzo de suferoj kaj ĝojoj, havante por tio tute nenian rajton — ĉu tio ne estas la plej dolĉa nutraĵo al mia fiero? Kaj kio estas feliĉo? Satigita fiero. Se mi konsiderus min la plej bona, plej potenca el ĉiuj en la mondo, mi estus feliĉa; se ĉiuj amus min, mi trovus en mi senfinajn fontojn de amo. Malbono naskas malbonon, la unua sufero donas komprenon pri la plezuro turmenti aliun; la ideo de malbono ne povas eniri la homan kapon sen ke li deziru apliki ĝin reale; la ideoj estas kreaĵoj organikaj, diris iu: ilia naskiĝo jam donas al ili la formon, kaj tiu formo estas la ago; tiu, en kies kapo naskiĝis pli da ideoj, agas pli ol aliuj. Pro tio la geniulo, katenita al burokrata tablo, devas morti aŭ freneziĝi, samkiel la homo kun herkula korpo pro sida vivmaniero kaj modesta konduto mortas pro apopleksio.
La pasioj estas nenio alia ol ideoj ĉe sia komenca evoluo: ili estas apartenaĵo de kora juneco, kaj stultulo estas tiu, kiu intencas emocii pro ili la tutan vivon: multaj trankvilaj riveroj komenciĝas per tondraj akvofaloj, sed neniu el ili saltas kaj ŝaŭmas ĝis la maro mem. Sed tiu trankvilo estas ofte simptomo de granda kvankam kaŝita forto: pleneco kaj profundo de sentoj kaj pensoj ne allasas furiozajn impulsojn: la animo, suferante kaj ĝuante, donas al si en ĉio severan raporton kaj konvinkiĝas en tio, ke tiel devas esti: ĝi scias, ke sen tempestoj konstanta ardo de l' suno sekigos nin; ĝi estas, penetrata kaj saturata de la propra vivo, ĝi dorlotas kaj punas sin kvazaŭ la amatan infanon. Nur en tiu supera stato de l' memkono la homo povas aprezi la justecon de Dio.
Relegante tiun ĉi paĝon, mi rimarkas, ke mi forlogiĝis malproksimen
de mia objekto… Sed kio do?.. Ja mi skribas la taglibron por mi, kaj,
sekve, ĉio ajn, kion mi ĵetas en ĝin kun paso de tempo, iĝos por mi
valora rememoraĵo.
— Mi ne gratulas vin, — li diris al Gruŝnickij.
— Pro kio?
— Ĉar la soldata kapoto tre konvenas al vi, kaj konfesu, ke la armea infanteria uniformo, kudrita ĉi tie en la akvoj, aldonos al vi nenion interesan… Ĉu vi vidas, ke ĝis nun vi estis escepto, kaj nun vi pasos kiel ĝenerala regulo.
— Komentu, komentu, doktoro! Vi ne malhelpos al mi ĝoji. Li ne scias, — aldonis Gruŝnickij al mi flustre en orelon, — kiom da esperoj donis al mi la epoletoj… Ho, epoletoj, epoletoj! Viaj steletoj, vojmontraj steletoj… Ne! Mi nun estas absolute feliĉa.
— Ĉu vi iros kun ni promeni al la abismo? — mi demandis lin.
— Mi?.. Pro neniuj trezoroj mi montros min al la princidino, ĝis estos preta mia nova uniformo.
— Ĉu estos via volo, ke mi anoncu al ŝi pri via ĝojo?
— Ne, bonvolu ne diri… Mi volas surprizi ŝin…
— Diru al mi tamen, kiel statas viaj aferoj kun ŝi?
Li konfuziĝis kaj enpensiĝis: li volus fanfaroni, mensogi, sed lin haltigis konscienco, kaj samtempe estus honte konfesi la veron.
— Kiel vi pensas, ĉu ŝi amas vin?
— Ĉu ŝi amas? Indulgu, Peĉorin, kiujn ideojn vi havas? Kiel oni povas tiel rapide?.. Kaj se eĉ ŝi amas, virino el bona familio neniam diros tion…
— Bone! Kaj verŝajne laŭ vi viro, el bona familio, ankaŭ devas silenti pri sia pasio?..
— Ho fratulo! Por ĉio estas sia maniero; multo estas ne parolata, nur konjektata…
— Vere… Sed la amo, kiun mi legas en okuloj, al nenio devigas virinon, dum la vortoj… Gardu vin, Gruŝnickij, ŝi vin mistifikas…
— Ŝi?.. — li respondis levinte la okulojn ĉielen kaj memkontente ridetante. — Mi kompatas vin, Peĉorin!..
Li foriris.
Vespere multnombra societo sin direktis al la abismo piede.
Laŭ opinio de lokaj sciencistoj, la abismo estas nenio alia ol estingiĝinta kratero; ĝi situas sur deklivo de la monto Maŝuk, je unu versto for de l' urbo. Al ĝi kondukas mallarĝa vojeto inter arbustoj kaj rokoj, grimpante la monton, mi proponis la brakon al la princidino, kaj ŝi ne forlasis ĝin dum la tuta promeno.
Nia konversacio komenciĝis per rikanoj: mi komencis kribri niajn ĉeestintajn kaj forestintajn konatojn, komence demonstrante iliajn ridindajn kaj poste malbonajn trajtojn. Mia galo ekscitiĝis, mi komencis per ŝercoj kaj finis per kolero. Unue tio amuzis ŝin, sed poste timigis.
— Vi estas danĝera homo! — ŝi diris al mi. — Mi preferas trafi en arbaro sub ponardon de murdisto, ol al via lango… Mi vin petas tute neŝerce: kiam vi estos dironta pri mi malbonon, prenu prefere ponardon kaj tranĉu min, — mi pensas, ke tio ne estos por vi tro malfacila.
— Ĉu mi similas murdiston?..
— Vi estas pli malbona…
Mi enpensiĝis por unu minuto kaj poste diris, alpreninte profunde kortuŝan aspekton:
— Jes, tia estas mia sorto de l' infaneco mem! Ĉiuj legis sur mia vizaĝo simptomojn de aĉaj emoj, kiujn mi ne havis; sed oni supozis ilin — kaj ili naskiĝis. Mi estis modesta — oni kulpigis min en malico: mi iĝis kaŝema. Mi profunde sentis bonon kaj malbonon; neniu karesis min, ĉiuj ofendis: mi iĝis rankora. Mi estis malgajema — aliaj infanoj estis gajaj kaj babilemaj; mi sentis min pli alta ol ili — oni konsideris min pli malalta. Mi iĝis enviema. Mi estis preta ami la tutan mondon, — neniu min komprenis, kaj mi ellernis malami. Mia senkolora juneco pasis en batalo kontraŭ min kaj kontraŭ la mondon; timante mokojn mi kaŝis miajn plej bonajn sentojn en profundo de mia koro: ili mortis tie. Mi diris veron — oni ne kredis min: mi komencis trompi; studinte bone la mondon kaj risortojn de la socio, mi iĝis lerta en la scienco de l' vivo kaj vidis, ke aliuj sen lerteco estas feliĉaj, uzante senpene la avantaĝojn, kiujn mi aspiris tiel senlace. Kaj tiam naskiĝis en mia brusto malespero — ne tiu malespero, kiun oni kuracas per plumbo de pistolo, sed senemocia senforta malespero, ŝirmita de afableco kaj bonanima rideto. Mi iĝis morala kriplulo: unu duono de mia animo ĉesis ekzisti, ĝi sekiĝis, vaporiĝis, mortis, mi ĝin detranĉis kaj forĵetis, dum la alia vegetis kaj vivis por komplezo de ajnulo, sed tion neniu rimarkis, ĉar neniu sciis pri la ekzisto de l' pereinta duono; sed vi nun vekis en mi rememoron pri ĝi, kaj mi tralegis al vi ĝian epitafon. Al multaj ĉiuj epitafoj, ĝenerale, ŝajnas ridindaj, sed al mi ne, precipe, kiam mi rememoras pri tiu, kiu ripozas sub ĝi. Cetere, mi ne petas vin kunkonsenti mian opinion: se mia ekstravagancaĵo ŝajnas al vi ridinda, bonvolu ridi: mi avertas vin, ke tio min neniom ĉagrenos.
Tiumomente mi renkontis ŝiajn okulojn: en ili kuris larmoj; ŝia brako, apoganta sin kontraŭ la mia, tremis; la vangoj skarlatis, ŝi kompatis min! Kunsufero, la sento, al kiu sklaviĝas tiel facile ĉiuj virinoj, enigis siajn ungegojn en ŝian nespertan koron. Dum la tuta tempo de la promeno ŝi estis distrita, kun neniu koketis, kaj tio estas grava simptomo!
Ni venis al la abismo. La virinoj forlasis siajn kavalirojn, sed ŝi ne forlasis mian brakon. La ŝercoj de la lokaj dandoj ne ridigis ŝin; la apikeco de l' deklivo, antaŭ kiu ŝi staris, ne timigis ŝin, kvankam la aliaj sinjorinoj kvikis kaj fermis la okulojn.
Dum la returna vojo mi ne rekomencis mian malĝojan konversacion; sed al miaj bagatelaj demandoj kaj ŝercoj ŝi respondis mallonge kaj distrite.
— Ĉu vi amis? — mi demandis ŝin.
Ŝi rigardis min fikse, kapgestis nenion, kaj denove falis en meditemon; estis evidente, ke ŝi volas ion diri, sed ne scias per kio komenci. Ŝia brusto ondiĝis… Kion fari! La muslina maniko estis malforta defendo, kaj elektra sparko trakuris el mia brako en ŝian brakon; preskaŭ ĉiuj pasioj komenciĝas tiel, kaj ni ofte trompas nin pensante, ke virino amas nin pro niaj fizikaj aŭ moralaj indoj. Certe, ili preparas, disponigas sian koron al la akcepto de sakramenta fajro, kaj tamen la unua tuŝo decidas ĉion.
— Ĉu mi estis vere afabla kun vi hodiaŭ? — diris la princidino al mi kun afektita rideto, kiam ni revenis de la promeno.
Ni disiĝis.
Ŝi estis malkontenta pri si; ŝi kulpigis sin pri senemocio… Ho,
ĝi estas la unua, ĉefa triumfo! Morgaŭ ŝi volos rekompenci min. Mi
scias ĉion-ĉi parkere — jen kio estas enua!
— Mi divenas, al kio ĉio ĉi estas klinata, — diris al mi Vera. — Diru al mi pli bone simple nun, ke vi ŝin amas.
— Kaj se mi ŝin ne amas?
— Tiam por kio persekuti ŝin, alarmi, emociigi ŝian imagon? Ho, mi vin bone konas! Aŭskultu, se vi volas, ke mi kredu al vi. Venu post unu semajno al Kislovodsko! Postmorgaŭ ni transloĝiĝos tien. La princidino restos ĉi tie pli longe. Luu loĝejon apude; ni vivos en granda domo proksime de la fonto, en la supra etaĝo; malsupre loĝos la princino Ligovskaja, sed apude estas domo de la sama mastro, ĝi ne estas ankoraŭ luita… Ĉu vi venos?..
Mi promesis, kaj la saman tagon mi sendis iun lui la loĝejon.
Gruŝnickij venis al mi je la sesa vespere kaj anoncis, ke morgaŭ estos preta lia uniformo, ĝuste al la balo.
— Fine ni dancos kun ŝi la tutan vesperon… jen mi kontentigos mian soifon paroli kun ŝi! — li aldonis.
— Kiam estos la balo?
— Sed ja morgaŭ! Ĉu vi ne scias? Granda festo, kaj ĉi tiea estraro iniciatis aranĝi ĝin…
— Ni iru al la bulvardo…
— Pro neniuj trezoroj, en tiu ĉi aĉa kapoto…
— Kiel do, ĉu vi ĉesis ĝin ŝati?
Mi iris sola kaj, renkontinte la princidinon Mary, invitis ŝin al mazurko. Ŝi ŝajnis miri kaj ĝoji.
— Mi pensis, ke vi dancas nur laŭ neceso, kiel pasintfoje, — diris ŝi, tre ĉarme ridetante…
Ŝajne, ŝi tute ne rimarkis foreston de Gruŝnickij.
— Morgaŭ vi estos agrable mirigita, — mi diris al ŝi.
— Per kio?
— Ĝi estas sekreto… Dum la balo vi mem konjektos.
Mi finis la vesperon ĉe la princino; ne estis gastoj krom Vera kaj unu tre amuza maljunuleto. Mi estis en sprita stato, improvizis diversajn neordinarajn historiojn; la princidino sidis vid-al-vide kaj aŭskultis mian halanĝon kun tiom profunda, streĉita, eĉ tenera atento, ke mi sentis rodon de konscienco. Kien malaperis ŝiaj vigleco, koketado, kapricoj, aroga mieno, malestima rideto, distrita rigardo?..
Vera rimarkis ĉion ĉi: sur ŝia malsaneca vizaĝo pentriĝis profunda angoro; ŝi sidis en ombro ĉe la fenestro, merginte sin en larĝa apogseĝo… Mi sentis kompaton al ŝi…
Tiam mi rakontis la tutan draman historion de mia konateco kun ŝi, mia amo, — memkompreneble, ŝirminte ĉion per elpensitaj nomoj.
Mi tiel vivece bildigis mian teneron, miajn maltrankvilojn, admirojn; mi tiel avantaĝe montris ŝian konduton, ŝiajn agojn, karakteron, ke ŝi vole-nevole devis pardoni al mi koketadon kun la princidino.
Ŝi stariĝis, sidiĝis ĉe ni, viviĝis… kaj ni nur je la dua nokte
rememoris, ke la doktoroj postulas, ke ni kuŝiĝu dormi je la dekunua.
Li ĵetis la kaskedon kun la gantoj sur tablon kaj komencis tegi faldojn kaj sin belordigi antaŭ la spegulo; grandega nigra tuko sur plej alta subkravato, kies haregoj subtenis lian mentonon, elŝoviĝis je duoncolo el post la kolumo; al li tio ŝajnis nesufiĉa; li eltiris ĝin supren ĝis la oreloj; pro tiu peza laboro — ĉar la kolumo de l'uniformo estis tre malvasta kaj incitanta — lia vizaĝo pleniĝis de sango.
— Oni diras, ke dum la lastaj tagoj vi terure trenaĉis vin post mia princidino? — diris li sufiĉe neglekte kaj ne rigardante min.
— Kiamaniere ni, stultuloj, aŭdacus teon trinki! — respondis mi al li, ripetante la ŝatatan proverbon de unu el plej lertaj kanajloj de la pasinta tempo, rave priskribita iam de Puŝkin.
— Diru, ĉu bone sidas sur mi la uniformo?.. Ho malbenita judaĉo!.. Tiel tranĉe doloras la akseloj!.. Ĉu vi havas parfumon?
— Indulgon, ĉu vi bezonas ankoraŭ ion? Vi ja sen tio jam disvastigas odoron de roza pomado.
— Ne gravas. Donu al mi…
Li verŝis duonflakonon al si post kravaton, en la naztukon, sur la manikojn.
— Ĉu vi dancos? — li demandis.
— Mi pensas, ke ne.
— Mi timas, ke mi devos komenci mazurkon kun la princidino, sed mi scias preskaŭ neniun figuron…
— Kaj ĉu vi jam invitis ŝin al mazurko?
— Ne ankoraŭ…
— Gardu, ke oni ne anticipu vin.
— Efektive! — li frapis sin en la frunton. — Adiaŭ… mi iros atendi ŝin ĉe la enirejo. — Li ŝirkaptis la kaskedon kaj forkuris.
Post duonhoro ankaŭ mi foriris. En la strato estis mallume kaj senhome; ĉirkaŭ la kunvenejo aŭ gastejo, kiel al vi plaĉas, tumultis amaso; la fenestroj de l' domo estis lumigitaj; sonojn de l' regimenta orkestro alportis al mi la vespera vento. Mi paŝis malrapide; al mi estis malĝoje… Ĉu vere, mi pensis, mia sola destino surtere estas ruinigi alies esperojn? De kiam mi vivas kaj agas, la sorto ĉiam iel kondukis min al epilogo de fremda dramo, kvazaŭ sen mi neniu povus morti aŭ senesperiĝi! Mi estis necesa persono por la kvina akto; nevole mi ludis mizeran rolon de ekzekutisto aŭ perfidulo. Kion celis la sorto por tio?.. Ĉu mi ne estas vere destinita de ĝi verki etburĝajn tragediojn kaj familiajn romanojn — aŭ kunlabori kun liveristo de noveloj, ekzemple, por Biblioteko por legado? Kiel scii?.. Ĉu malmultas homoj, kiuj, komencante la vivon, pensas fini ĝin kiel Aleksandro la Granda, aŭ lordo Byron, sed dum la tuta vivo restas titolaj konsilistoj?..
Enirinte la salonon, mi kaŝis min en amaso de viroj kaj komencis observi. Gruŝnickij staris apud la princidino kaj ion diris kun verva ardo; ŝi aŭskultis lin distrite, rigardis flankojn, almetinte ventumilon al la lipoj. Sur ŝia vizaĝo pentriĝis senpacienco, ŝiaj okuloj serĉis iun ĉirkaŭe; mi nerimarkite alpaŝis al ili de malantaŭe por subaŭskulti ilian konversacion.
— Vi turmentas min, princidino, — diris Gruŝnickij, — vi terure ŝanĝiĝis de la tempo, kiam mi ne vidis vin…
— Ankaŭ vi ŝanĝiĝis, — ŝi diris, ĵetinte sur lin la rapidan rigardon, en kiu li ne povis distingi kaŝitan mokon.
— Mi? Mi ŝanĝiĝis?.. Ho, neniam! Vi scias, ke tio estas neebla! Kiu vidis vin unu fojon, tiu ĉiam portos kun si vian dian bildon…
— Ĉesu…
— Kial do nun vi ne volas aŭskulti tion, kion ankoraŭ antaŭ nelonge kaj tiel ofte vi atentis tiom favore?
— Ĉar mi ne ŝatas ripetojn, — ŝi respondis, ridante…
— Ho, kiel amare mi eraris!.. Mi pensis, freneza, ke almenaŭ la epoletoj donos al mi rajton esperi… Ne, prefere mi restus por la tuta vivo en malrespekta soldata kapoto, al kiu, eble, mi estis ŝuldanta vian atenton…
— Efektive, la kapoto multe pli konvenas al vi…
Dum la tempo mi alpaŝis kaj salutis per klinigo la princidinon; ŝi iom ruĝiĝis kaj rapide prononcis:
— Ĉu vere, sinjoro Peĉorin, la griza kapoto multe pli konvenas al sinjoro Gruŝnickij?..
— Mi ne konsentas kun vi, — mi respondis, — en la oficira uniformo li aspektas ankoraŭ pli juna.
Gruŝnickij ne eltenis la frapon: kiel ĉiuj knaboj, li pretendas esti maljunulo; li pensas, ke sur lia vizaĝo profundaj spuroj de pasioj anstataŭas la sigelon de jaroj. Li ĵetis kontraŭ min furiozan rigardon, piedfrapis kaj iris for.
— Tamen konfesu, — mi diris al la princidino, — ke, kvankam li ĉiam estis tre ridinda, sed ankoraŭ antaŭ nelonge li ŝajnis al vi interesa… en la griza kapoto?..
Ŝi mallevis la okulojn kaj ne respondis.
Gruŝnickij la tutan vesperon persekutis la princidinon, dancis aŭ kun ŝi aŭ vid-al-vide. Li manĝegis ŝin per la okuloj, sopiris kaj tedis ŝin per petegoj kaj riproĉoj. Post la tria kvadrilo, ŝi jam malamis lin.
— Mi ne atendis tion de vi, — li diris, alpaŝinte al mi kaj preninte min je brako.
— Kion?
— Vi dancas kun ŝi la mazurkon? — li demandis solenvoĉe… — Ŝi konfesis al mi.
— Do kio?.. Ĉu tio estas sekreto?
— Memkompreneble… Mi devis tion atendi de la knabinaĉo… koketulino… Nu do mi bone venĝos!
— Kulpigu vian kapoton aŭ viajn epoletojn, sed kial akuzi ŝin? En kio estas ŝia kulpo, ke vi ne plu plaĉas al ŝi?..
— Kial do esperigi?
— Kial do vi esperis? Aspiri kaj atingi ion — tion mi komprenas, sed kial esperi?
— Vi gajnis la veton, sed ne tute, — li diris, kolere ridetante.
La mazurko komenciĝis. Gruŝnickij elektis nur la princidinon, aliaj kavaliroj elektis ŝin ĉiuminute: ĝi estis evidenta komploto kontraŭ mi; des pli bone: ŝi volas paroli kun mi kaj oni malhelpas, — ŝi volos duoble pli.
Mi premis ŝian manon foje; la duan fojon ŝi elŝiris ĝin, dirante neniun vorton.
— Mi malbone dormos ĉi-nokte, — ŝi diris al mi, kiam la mazurko finiĝis.
— Pri tio kulpas Gruŝnickij.
— Ho ne! — Kaj ŝia vizaĝo iĝis tiel angora, ke mi donis al mi vorton nepre kisi ŝian manon en la vespero.
Ĉiuj komencis disveturi. Helpante al la princidino sidiĝi en kaleŝon, mi rapide alpremis ŝian etan manon al miaj lipoj. Estis mallume, kaj neniu povis rimarki tion.
Mi revenis en la salonon kontenta pri mi.
Ĉe granda tablo vespermanĝis junularo, kaj inter ili Gruŝnickij. Kiam mi eniris, ĉiuj eksilentis; estis sentate, ke ili parolis pri mi. Multaj koleretas kontraŭ mi ankoraŭ de la pasinta balo, precipe la dragona kapitano, kaj nun, ŝajnas, definitive estas kreata kontraŭ mi malamika bando sub komando de Gruŝnickij. Li havas tiom fieran kaj kuraĝan aspekton…
Mi tre ĝojas; mi ŝatas malamikojn, kvankam ne laŭkristane. Ili amuzas min, vervigas mian sangon. Esti ĉiam atenta, kapti ĉiun rigardon, signifon de ĉiu vorto, diveni intencojn, ŝajnigi sin dupo kaj subite per unu puŝo ruinigi la tutan pezlaboritan konstruaĵon el ruzaj artifikoj kaj sagacaj intrigoj — jen tion mi nomas vivo.
Dum la vespermanĝo Gruŝnickij flustris kaj palpebrumis kompreniĝe kun la dragona kapitano.