Krimo estas unu el la multaj tristigaj manifestiĝoj de la homa ĉeesto sur nia planedo, pri kiuj memorigoj kaj atentigoj neniel mankas. Tial oni povus foje sin demandi, ĉu estas ĝuste kaj pravigeble distri sin per libroj kiuj temas pri murdo kaj morto.
El tiu ĉi vidpunkto indus analizi krim-romanon, sed ne la recenzatan ĉi-sube. Laŭ mia opinio ĝi estas en tiu ĉi rilato senprovoka. Morto, estante natura fenomeno, ne bezonas ŝoki; ŝokas maksimume ĝia kaŭzo.
En alloga detektiv-romano kunrolas pluraj facetoj per kiuj la verkinto ree kaj denove konkeras sian publikon. Traktante pri vivo kaj morto, kulpo kaj elaĉeto, lia verko ne preterlasas inciti la emociojn de la leganto, kiun konvinki kaj kateni apartenas al la tekniko de la aŭtoro.
Trans maro kaj morto, la dua krimromaneto de Sten Johansson, pensigas pri kolekto de fotoj kun ties ebloj kaj limoj.
Sur sange ruĝa kovril-paĝo minacas paf-preta revolvero kaj, preskaŭ simbole, sub parto el mapo pri Svedio sinkas ŝalupo; atento-kapta enkonduko bilda, kvazaŭ en ĝi eĥus la lastaj ŝrikoj de mortigato.
Ŝajnas al mi, ke la aŭtoro ektiris ĉaron iom pezan, dezirante sur apenaŭ okdek paĝoj disvolvi tutan dramon kun prologo, apogeo kaj epilogo. Li evidente havas kion diri, almenaŭ la komenco esperigas pri kelkaj surprizoj pri la evoluo de la roluloj kaj de la rakonto.
Tamen, tamen…
La rakonto ekas per la bedaŭrinde aktuala dramo de rifuĝintoj, al kiuj mankas perspektivo, kaj, se malestas financa garantio, ajna oficiala rajto je prizorgo kaze de malsaniĝo. Jen tuja okazo emocii la leganton kaj almenaŭ iom sentigi al li la implikojn de tia situacio. La aŭtoro bedaŭrinde ne sukcesis en tio kaj, eĉ pli bedaŭrinde, kontentis laŭvice priskribi la okazaĵojn en maniero tute trankvila, kiu ĉe mi, komence, vekis nenion krom enuo.
Tamen kaj malgraŭe, ekde la 15a paĝo io ŝanĝiĝas: la enhavo, la rakont-maniero, la stilo fariĝas pli allogaj kaj solidaj. Ŝajnas al mi ĝenerale, ke Trans maro kaj morto estas verko en komenca fazo, kiu ĉerpus profiton el plia polurado. Sen tio, en ĝia nuna stato, mankas koloro kaj vervo dum la rakonto progresas; la esplor-demandoj estas ŝablonaj kaj ne igus krimulon konfesi sian kulpon; ĝenerale la dialogoj impresas, kvazaŭ ili estus faritaj por film-scenaro. En filmo ĝenas malpli, se la teksto ne troviĝas daŭre sur premiinda nivelo; aliaj faktoroj povas tie rezultigi favoran impreson ĉe spektanto. Sed en krim-romano oni disponas nur pri papero kiu scias nenion kaj povas nenion. Verkante, oni spicu per priskriboj en kiuj adjektivoj kaj adverboj povas grave efiki por elsorĉi la etoson kaj envulti la leganton.
Se iu ambicias verki krim-romanon, mi tre konsilus al tia persono funde studi almenaŭ la Mortsonorilon de Chamblay kaj mediti pri la ideoj de Karolo Piĉ pri la koncerna ĝenro.
La lingvaĵo estas sufiĉe bona, kvankam modelan mi emus serĉi aliloke.
Espereble, en sia tria krim-romaneto — eble eĉ en romano — Sten Johansson regalos nin per verko, kiu situos pli proksime al la idealo, pri kiu neniu el ni iam ĉesu revadi.
Antonio de Ruiter (Nederlando)
La Ondo de Esperanto. 1999. №10 (60).