La libro estas tre fama. Aperis jam la tria eldono en Esperanto kaj estis eldonitaj Äiaj tradukoj el Esperanto al 16 naciaj lingvoj, i.a. la rusa. Vere rara fenomeno por libro, originale verkita en la internacia lingvo! La temo estas socia filozofio, kaj por Esperanta libro ankaÅ tio estas tre rara fenomeno. Äi estas verkita per senriproÄa lingvo. Do, pro Äio tio la verko de Bruno Vogelmann estas elstara fenomeno por nia kulturo, kaj tial estas klare, kial Äi ricevis du gravajn premiojn: FAME en 1992 kaj UEA kaj Oomoto en 1993.
La libro estas provizita de reeÄ„oj de pluraj famaj esperantistoj pri Äi. La reeÄ„oj estas pozitivaj kaj eÄ entuziasmaj, tamen el ili ne sufiÄe klaras, kiom grade la reeÄ„intoj disdividas la ideojn de la aÅtoro, kiun realan praktikan valoron havas la verko. Sed tio estas la Äefa punkto, kiun necesas konsideri por kompreni la veran signifon de la libro. Do, mi provos skizi miajn Äefajn pensojn Äuste pri tio.
La unua impreso estas tiu, ke, strebante al la nova mondkoncepto, la aÅtoro batalis kontraÅ du grandaj ideologioj, nome kontraÅ kristanismo kaj marksismo, samtempe kun certa influo de ambaÅ. Tio ne estas hazardo, Äar fonto de influo de ili klaras de lia biografio, kaj, povas esti, li venis al la penso pri sia Nova Pensado, provante interpacigi tiujn du malnovajn mondkonceptojn. Sed pro tio en la libro neeviteble senteblas metodologia eklektiko. Ne tio, tamen estas la plej grava manko de la libro.
Pli gravas la Äefa starpunkto de s-ro Vogelmann, kiu estas por Äiu normala menso absolute erara. Tio estas alvoko forigi Äiujn ideologiojn. Sed Äu Äenerale eblas tuteca mondkoncepto sen ideologio? Äi ja mem estas ideologio!
ā Ne, ā obĵetus tuj atenta leganto de la libro, ā la aÅtoro parolas nur pri ideologio en pli malvasta senco de la vorto, nome pri ātiu ideokonstruaĵo, ekzemple doktrino, baza koncepto, religio aÅ filozofio, kiu fundamentiÄas je dogmoj, kiuj estas formitaj pli-malpli konscie en certa grupo de homoj dum historia procesoā. Bone! Estu tiel. Sed Äu ekster tia ideokonstruaĵo eblas ekzisti? Äu eblas iu pensado, ne bazita sur certaj dogmoj? Äu la Nova Realismo mem, kiun kreis Bruno Vogelmann, baziÄas ne sur dogmoj?
La aÅtoro insistas, ke tute ne, ke Äi baziÄas nur je ses (aÅ kvin, Äar la sesa sekvas el la antaÅaj kvin) dialektikaj principoj. Nu, dialektiko estas por mi konata afero, Äar mi multe Äin studis, kaj pensado per Äiaj kategorioj estas por mi kutima afero. Sed samtempe mi bonege komprenas, ke por homoj, edukitaj alimaniere (sen atenta studado de klasika germana filozofio, sen profundaj scioj pri Hegel kaj Marx), la dialektiko estas artefarita kaj ne facile akceptebla dogmo.
Do, neante dogmojn Äenerale, Bruno Vogelmann trafas en kaptilon de dogmoj, dogmecon de kiuj li simple ne perceptas, Äar ili estas por li tre naturaj.
Cetere, ial el dialektikaj principoj, elektitaj de la aÅtoro, elfalis tre grava por Hegel āneo de neoā. Iam tiun principon forĵetis el sia dialektika dogmaro Stalin. Nu, por Stalin tiu principo estis nesufiÄe dogmeca. Sed kial Bruno Vogelmann?
Same senespera tasko Åajnas al mi krei sendogmecan kristanismon. Sed la aÅtoro penas tion fari (kial tamen nur kristanismon, sed ne ankaÅ islamon, budhismon ktp?). Li opinias sian la plej gravan antaÅulon esti Jesuo Kristo, kiun li, por diferencigi lin de la Äefa kristana protagonisto, nomas, kiel MiÄ„ail Bulgakov, āJeÅuoā. Nu, la pruvoj, ke lia JeÅuo estis ne religia profeto, sed kreinto de la Nova Realismo, aspektas iom dubindaj, sed la aÅtoro certe rajtas tion kredi. Tamen alia lia prireligia ideo estas eÄ pli senespera. Temas pri idea pacigo inter āseriozajā kredantoj kaj ateistoj surbaze de sendogmigo. Sed kredon kaj nekredon je dio(j) ne eblas sendogmigi: ili mem estas dogmoj neeviteble, Äar por neniu kredanto la vivo estas sinonimo de la dio(j), la dio(j) Äiam estas io plia! Krome, religio estas ne nur kredo, Äi estas ankaÅ komplekso de diversaj tradicioj, moroj, magiaj ritoj ktp. Same por Äiuj ateistoj, des pli seriozaj, diigi la vivon estus nenormale. Pacigi kredantojn kun ateistoj eblas nur surbaze de interkonsento reciproke ne tuÅi la bazajn mondkonceptajn principojn, t.e. simpla toleremo, sed certe ne surbaze de iu nova komuna mondkoncepto (t.e. ideologio).
La libron oni povus analizi longe kaj detale, laÅ Äapitroj kaj paÄoj, malkovrante Äiam novajn ādogmojnā de ideologio de la aÅtoro, naivecon de la logikaj pruvoj de la konkludoj, ktp. Speciala esploro de la Äefaj 47 tezoj de la Nova Realismo povus okupi pli da loko, ol okupas la tezoj mem. Sed la recenzospaco tion ne permesas. Tial mi konkludu.
Bruno Vogelmann faris provon konstrui principe novan mondkoncepton, strebante al pli bona homa interkompreno. Ne li estas la unua ā tio estas celo de Äiuj filozofoj kaj profetoj. Lia provo, same kiel Äiuj similaj, ne estas sufiÄe elokventa, kaj āseriozaā persono (Äu kredanto, Äu ateisto) apenaÅ fariÄos lia fidela disÄiplo. Speciale gravas, ke lia libro estas verkita en tradicioj de kristana kulturo kaj apogas sin je germana dialektika filozofio, do, Äi estas sufiÄe malproksima por la homoj, edukitaj en aliaj kulturaj tradicioj.
Tamen la libro ne estas verkita tute vane: Äiu peno atingi pli bonan homan interkomprenon estas valora kaj Äia leganto ricevos certan aldonan puÅon por plu pensi pri la problemo, kvankam nur tre malmultaj plene akceptos iun novan ideologion, kiu devas anstataÅi Äiujn antaÅajn ideologiojn. Samtempe Äiu homo, Åatanta legi filozofian literaturon, nepre trovos multajn novajn por si ideojn, konsiderojn, tezojn, kaj jam tial Äia legado estos ne tute vana. Des pli estas grave, ke tia libro aperis en Esperanto, kio atestas pri certa matureco de nia kulturo.
Nikolao Gudskov (Ruslando)
La Ondo de Esperanto. 1999. ā10 (60)