Esperanto en Bydgoszcz
Esperanto en Bydgoszcz pli ol 100 jaroj / Redaktis Andrzej
Grzębowski; Tradukis el la pola Regina Grzębowska. — Bydgoszcz:
Skonpres, 2010. — 24 p. — 3600 ekz.
Post la transloĝiĝo al Kaliningrado en 2001 mi ekserĉis informojn pri
la Esperanto-movado en ĉi tiu urbo, kiu ĝis 1946 nomiĝis Kenigsbergo. La
serĉado komenciĝis unue en la Enciklopedio de Esperanto, poste en
malnovaj periodaĵoj (Esperanto, Heroldo de Esperanto,
Germana Esperantisto). Mi rimarkis, ke Kenigsbergaj esperantistoj
havis intensajn kontaktojn kun siaj kolegoj el Danzig, Allenstein,
Marienburg, kaj kun tiuj el la urbo Bromberg, kiun mi ne tuj sukcesis
identigi. Evidentiĝis, ke ĝi estas tre bone al mi konata
Bydgoszcz, kiun mi regule vizitis en 1990aj jaroj — la urbo ĉe
la rivero Brda, kies malnovajn grenmagazenojn oni kutime montras dum
ekskursoj.
Esperanto en Bydgoszcz pli ol 100 jaroj estas 24-paĝa verketo,
eldonita okaze de la 100a datreveno de la vizito de Zamenhof al la apuda
kurac-loko Ciechocinek, kie kun li renkontiĝis esperantistoj de Bromberg,
kaj de pli ol centjara Esperanto-agado en la urbo.
La tekstojn, kiujn esperantigis Regina Grzębowska, verkis kelkaj
aŭtoroj. La unuan, plej ampleksan tekston Esperanto-agado
en Bydgoszcz — pli ol 100 jaroj pretigis Andrzej
Grzębowski, kompletigante, aktualigante kaj redaktante priajn
laboraĵojn de Roman Wiktor Rutkowski kaj de Józef Paweł
Bieliński. La urbo ĝis 1920 nomiĝis Bromberg kaj apartenis
al la Pruslanda provinco Posen (nun Poznań). La unua esperantista
societo en la urbo estis fondita en 1908. Ĝin prezidis germano
Moritz Kandt, sindiko de la Komerca Ĉambro en Bromberg. Li estis
tre aktiva en la landa movado en la jaroj 1908–1912: sekretario
de la Germana Esperanto-Societo, komitatano de UEA, okupiĝanta
pri komercaj aferoj. Li aktive partoprenis en la kongresaj diskutoj
en Augsburgo kaj Antverpeno. Kiam decembre 1908 en Kenigsbergo fondiĝis
Orientgermana Esperanto-Ligo (Ogelo), el la tri centraj oficoj la
Bromberga grupo ricevis tiun por informado kaj publikigado de informoj.
Krome ĝi ricevis prezidantecon por la dujara periodo kaj d-ro
Kandt prezidis kunvenojn de la delegitoj de Ogelo. En 1912 pro malsano
li devis rezigni siajn postenojn, li mortis en 1918 nur 53-jara. (Pri
la kaŭzo de lia eksiĝo ekzistas ankaŭ alia versio.)
La prezento disvolviĝas kronologie. Sekvas priskribo de la
Esperanto-agado post la Unua Mondmilito kaj la aligo de la urbo al
Pollando. En 1919–1920 en la urbo aperis la ĵurnalo German-Pola
Esperantisto kaj estis eldonita la germanlingva lernolibro de Esperanto
de Arthur Pankratz “dediĉita al germanoj kaj poloj, por ke ili povu
interkompreniĝi pere de neŭtrala lingvo”. La Pollanda
parlamentano Arthur Pankratz en la kongreso de la Germana Socialdemokrata
Partio en Pollando, okazinta en Bielsko en 1924, akceptigis rezolucion
rekomendantan al la partianoj lernadon de Esperanto. En la sama periodo
aktivis ankaŭ Leopold Kronenberg, poste profesia esperantisto,
lingvoinstruisto.
Precipe aktiva estis la urba Esperanto-vivo komence de la 1930-aj jaroj,
kiam fondiĝis pluraj societoj kaj rondoj, interalie en la klasika
gimnazio, kie instruis la lingvon Mieczysław Sygnarski, aŭtoro de
lernolibro. Ĉi tie aktivis la fratoj Edmund, Stefan kaj Jan Fethke, la
lasta kun la pseŭdonimo Jean Forge monde konata literaturisto kaj
reĝisoro. Por travivi la tiaman etoson oni relegu lian rakonton Nia
nigra filo.
Post la Dua Mondmilito esperantistoj en Bydgoszcz disvolvis sian
agadon en la kadro de la Pola Esperanto-Asocio. Menciindas la publikigo
de la 30-leciona kurso de esperanto en la dusemajna ĵurnalo Fakty
i Myśli (Faktoj kaj Pensoj). Esperanto, kun kvar
aliaj lingvoj, estis enkondukita al amasa Kampanjo de Lernado de Fremdaj
Lingvoj, kaj dum kelkaj jaroj okazadis Internaciaj Lingvaj Skoltaj
Tendaroj apud Bydgoszcz; tiam la Esperantajn subtendarojn gvidis
skoltmajstro Andrzej Grzębowsi. La 1970-aj jaroj estas tempo de amasa
intereso pri Esperanto, en Bydgoszcz estis la plej granda filio de PEA kun
6 mil membroj. Esperanto ekde 1976 ĉeestas en la ĉiujaraj
Tagoj de Bydgoszcz, kadre de kiuj okazas Tutpollanda konkurso de
Esperanto-poezio kaj kanto. Ekde 1990 la internacia organizaĵo Monda
Turismo trovis sian hejmon en Bydgoszcz, kiu ĝis
nun ĉiuseptembre gastigas la tradiciajn Internaciajn Foirojn
de Esperanto-Turismo. Jam dudek jarojn funkcias Internacia Studumo
pri Turismo kaj Kulturo, kie la sola laborlingvo estas Esperanto.
La skizo de Grzębowsi donas koheran bildon pri la historio de
Esperanto en Bromberg-Bydgoszcz, kvankam mia intereso estas ne sufiĉe
kontentigita. Volonte mi legus pli ampleksan studon, des pli, ke nuntempe
oni povas kompletigi ĝin el diversaj fontoj. Ekzemple, ampleksa
biografio de Mieczysław Sygnarski, iam publikigita en Pola
Esperantisto, nun estas legebla en la retejo Edukado.net.
Fine de la libreto estas la listo de Meritaj esperantistoj
de la 20a jarcento en Pollando — ial en ĝi
mankas la Esperanto-pioniroj el la Pruslanda periodo, kvankam ĝuste
Leopold Kronenberg estis la Esperanto-instruisto de Sygnarski; ankaŭ
la fratoj Fethke ne ricevis eĉ etan biografian notaĵon.
Makulas la tekston eraroj aŭ mistajpoj en la nomoj: Kant (devus
esti Kandt) kaj Atrur anstataŭ Arthur (en la 2a paĝo).
Andrzej Grzębowsi faris ankaŭ dupaĝan resumon pri Rekono
de Esperanto en turismo kaj edukado. Apartaj artikoloj
sciigas la biografiojn de Kazimierz Małycha kaj de Jósef
Paweł Bieliński. Pri la fervojista rondo rakontas Leszek
Łęgodowski kaj pri la klubo de nevidantoj Esperanta amiko
— ĝia fondintino Helena Skonieczka. Enestas utila listo de la nunaj
aktivaj esperantistoj kun koncizaj prezentoj de iliaj aktivadoj.
Mi deziras, ke la libreto servu kiel la bazo por pli ampleksa kaj
detala historio de la Esperanto-movado en Bromberg-Bydgoszcz, kun
nepra aldono de la historia fono. Al kolektado de informoj oni povas
altiri studentojn de ISTK kadre de iliaj fakaj studoj.
Halina Gorecka (Ruslando)
La Ondo de Esperanto. 2011. №7 (201)