La
plej bona raportisto de la mondo …
… estis polo. Lia nomo: Ryszard Kapuściński. Li naskiĝis en 1932 en Pinsk, nun en Belorusio, sed tiam en Pollando.
Jam kiel knabo li spertis la efikojn de “granda politiko”, homoj malaperis dum la stalinista teroro sen evidenta kialo, ĉar la sekreta polico devis trovi anticipe difinitan debeton de malamikoj de la popolo. La rusan lingvon li devis lerni el pamfleto de Stalin. Tio estis la unua renkonto de Kapuściński kun la Ruslanda Imperio.
Post la milito Kapuściński studis historion en Varsovio. Tiam li ekenamiĝis en la antikvajn vojaĝpriskribojn de Herodoto, amo kiun li gardis dum la tuta vivo. La reĝimo tiam prokrastis la eldonon de la traduko. Kompreneble tio incitis la intereson de la scivolemaj studentoj. Jen, leginte inter la linioj ili trovis sufiĉe da paraleloj inter la tiranoj de antikveco kaj la tiutempaj diktaturoj.
Kapuściński komencis verki raportojn kaj skribis pri misaĵoj en Pollando. Tiutempe li rajtis vojaĝi nur enlande. Tial li petis translokiĝon al eksterlando kaj pensis, ke la redakcio eble sendus lin al Ĉeĥoslovakio aŭ simila lando, sed je lia granda surprizo li fariĝis korespondanto en Hindujo. Transiri la limon ne nur de unu lando al alia, sed de unu sistemo al alia fariĝis por li preskaŭ metafizika sperto. Li vojaĝis al Hindujo tra Italio. Tre atente li notis la malsamaĵojn inter la itala kaj la pola viv-maniero. Lia plej grava problemo tamen estis, ke li ne parolis fremdajn lingvojn. Li klopodis instrui al si mem la anglan pere de iu romano de Hemingway. Poste la redakcio sendis lin al Ĉinio, kaj tie la minimuma kono de la angla ne helpis — li tute dependis de pli-malpli bonvolaj tradukantoj. La vojaĝo hejmen al Varsovio per la transsiberia fervojo ĝis Moskvo estis lia dua renkonto kun la Imperio.
Fine de la 1950-aj jaroj Kapuściński estis por la unua fojo en Afriko por raporti pri la interna milito en Kongo. Li metis sian tutan animon en tiujn raportojn, venkis eĉ malarion kaj ne volis riski, ke la redakcio hejme en Pollando revoku lin. Kiel civitano de neriĉa lando, li ne povis, kiel la aliaj raportistoj, loĝi en luksaj hoteloj. Anstataŭe li estis proksime al la popolo. Pro tiuj kontaktoj li ofte ricevis informojn pli frue ol la kolegoj. Tiun metodon por kapti informojn li ĉiam priskribas tre vigle, inter alie en siaj raportoj pri la “futbala milito” (jen termino el Vikipedio) inter Honduro kaj Salvadoro en 1969. Kiam io okazis ie, Kapuściński estis surloke. Li verkis pri la falo de potenculoj (Haile Selassie, Mohamed Reza Pahlavi kaj Idi Amin) kaj la degenero de reĝimoj, sed antaŭ ĉio pri homoj, kiuj per lia literatura metodo reliefiĝas kiel realaj personoj, ĉar ankaŭ li estis …
… reala homo en homa realo
Kolego Tomasz Chmielik estas en nia movado sen ajna dubo la plej kompetenta por verki biografion pri Kapuściński. Li faras tion kun granda kono de la verkaro de Kapuściński. Plej detale skribas Chmielik pri la lastaj vivojaroj de Kapuściński. Sur p. 28 ni jam atingis la jaron 1990. Tio signifas, ke la dua duono temas pri la lastaj vivojaroj de Kapuściński sed ankaŭ pri ties ampleksaj libroeldonoj en la 1990aj jaroj. Chmielik klarigas la metodon de Kapuściński per ampleksaj citaĵoj. Ni spertas, kiamaniere Kapuściński akaparis konojn pri la teritorioj, tra kiuj li vojaĝis. Ĉiam lia ĉefa zorgo estis (en liaj propraj vortoj): “ĝis kia grado eblas penetri kaj ekkoni alian kulturon, se formas ĝin internaj, kaŝitaj kodoj, kiujn ni, venintoj el la alia mondo, ne sukcesos deĉifri kaj kompreni”. Danke al antaŭa peno de Tomasz Chmielik ankaŭ la legantoj de Esperantujo povas konatiĝi kun la metodo de Kapuściński, ĉar Chmielik tradukis lian libron pri Afriko.
La libreto de Chmielik estas granda eseo. Tamen foje li forgesas, ke ne ĉiuj legantoj nepre havas la saman anticipan konon (ekzemple ne ĉiu leganto en la okcidento necese scias “la ideojn de la pola Oktobro 1956”). Kelkaj intertitoloj estintus bonaj por marki, kie en la biografio kaj verkaro de Kapuściński la leganto ĝuste sin trovas.
Tomasz Chmielik raportas pri renkonto, kiun li havis kun Kapuściński kaj notas, ke tiu ŝajne havis simpation por la ideoj de Zamenhof. Danke al Chmielik ankaŭ la Esperanto-legantoj povas konatiĝi kun tiu homo, kiu ĉiam baraktis kun “vastegeco, diverseco kaj malsimpleco de ĉi tiu mondo” kaj kiu tamen sukcese klarigis tiun mondon, kaj kiu pro tio estis (laŭ la germana ĵurnalo Der Spiegel) “la plej bona raportisto de la mondo”.
Wolfgang Kirschstein (Danlando)
La Ondo de Esperanto. 2009. №2 (172)