Internacie grava kontribuo

Żelazny, Walter. Ludwik Zamenhof. Życie i dzieło. Recepcja i reminiscencje. Wybór pism i listów. [= Ludwik Zamenhof. La vivo kaj verko. Percepto kaj komentarioj. Elektitaj tekstoj kaj leteroj]. – Kraków: Zakład Wydawniczy “NOMOS”. – 292 paĝoj.

Permesu al mi komenci per la konstato, ke ni havas antaŭ niaj okuloj la libron en ĉiu dimensio eksterordinaran! Polaj humanismaj kaj sociaj sciencoj “ne pekas” pri la originaleco de la esploroj kaj temoj, kiuj tre ofte estas importataj (ekzemple, ni nun havas la modon pri la postkolonialismaj studoj, dum samtempe preskaŭ neniu memoras alian tradicion en tiu temo, la verkon de Daniel Beauvois). En ĉi tiu kunteksto, la libro de Walter Żelazny estas honorinda escepto, kiu de la unua ĝis la lasta paĝo starigas demandojn neniam starigitaj aŭ starigas ilin alimaniere ol tradicie. Ĝi estas monografio dediĉita al la vivo kaj verko de Ludoviko Zamenhof, kies vivo, kiel prave rimarkas la aŭtoro, estas kutime reduktita al la lingvo Esperanto, silentigante aŭ malakceptante la temon de la juda identeco kaj la manieron, en kiu ĝi determinis la sorton de la Zamenhofaj agoj.

Żelazny estas granda specialisto de la lingvopolitiko, same en historiaj kaj nuntempaj dimensioj (kelkaj interesaj ĉapitroj de preskaŭ etaj monografioj pri ligvo-sociaj kaj politikaj problemoj estas integraj partoj de la libro). Samtempe li perfekte orientiĝas en la komplikaĵoj de diversaj ideologiaj tendencoj de la juda diasporo el kiuj elkreskis diversaj politikaj kaj kulturaj programoj de la judaro en la fino de la 19a kaj komenco de la 20a jarcentoj. Ĉio ĉi permesas al li enskribi la intelektajn aventurojn de Zamenhof en ĉi tiun epokon, kio estas kreopova komentario al la eksterordinara verko de la kreinto de Esperanto.

Ĉi tiu historia dimensio de la disertacio de Walter Żelazny estas rimarkinda, ĉar la aŭtoro priskribas la sorton de sia heroo ĝuste en la larĝaj lingvaj dimensioj, kiujn spertis la loĝantoj de Rusujo kaj Pollando en la dua duono de la deknaŭa jarcento kaj la komenco de la dudeka, principe la judaj amasoj, priskribitaj ne kiel izola grupo, sed kiel la socio en la diverstipa ligo kun la ĉefe lingva kaj kultura ĉirkaŭaĵoj.

La detektivado de la agoj de Ludoviko en lia libro ne fermiĝas kune kun la morto de Zamenhof (1917), sed daŭras ĝis la nuntempo, per la priskribo de la sorto de la lingvo Esperanto mem, precipe en la kunteksto de la dudekjarcentaj totalismoj (ekzemple, lingvistiko en Sovetio dum Stalin), kaj per la priskribo de sorto de la lingvo en la internaciaj organizoj kiel la Ligo de Nacioj, kaj la Eŭropa Komunumo.

Nur en ĉi tiu kunteksto oni povas legi en la plena dimensio – unuafoje en ĉi tiu skalo – la humanisman mesaĝon de la verko de Zamenhof, komprenante ties jud-komunuman dimension ene de la juda diasporo, kaj samtempe ties universalan aspekton, kaj komprenante ambaŭ aspektojn ne kontraŭdire, sed kompletiĝante (kio ne estis ĝis nun la regulo en perceptado de la verkaro de Zamenhof).

Submetante al la skrupula legado de tekstoj de Zamenhof la aŭtoro de la libro celas, laŭ mi sukcese, “redifini Zamenhofan penson”, purigi ĝin “de la memcenzura kamuflaĵo”. Oni devas konsenti kun la aŭtoro, ke ni estas ankoraŭ sur “la virga tereno por la ekzegezo de la Zamenhofa penso”. Historia kono de diversaj, foje filigranaj kuntekstoj ankaŭ permesas al la aŭtoro priskribi la sorton de la influo de la ideoj de Zamenhof, eĉ tie kie estus malfacile konjekti, ekzemple, belega ĉapitro pri la rilato inter la Orwella “New speak” kaj Esperanto, apogiĝanta je detalaj biografiaj datumoj.

Walter Żelazny scipovas operacii pri la kono de historiaj, kulturaj kaj biografiaj detaloj, sed samtempe neniam perdi la vidon de la horizontoj de antropologio, kulturaj studoj kaj politikaj sciencoj. Kaj la kombinaĵo de la du polusoj – rafiniteco kaj ĝeneraligo de sola rakonto (kiu estas finfine mistero de li kiel verkisto) – kaŭzas, ke la libron de Żelazny oni legas kiel intelektan detektivan romanon laŭ recepto de Stieg Larsson.

Krom la historia parto de la libro de Żelazny, la disertacio havas tre klaran mesaĝon de la nuntempo, nome la studon de tio, kion la aŭtoro konsideras esti la lasta el la grandaj malegalecoj inter homoj, nome, neegaleco en la aliro al la tutmonda komunikado. Ĝi komencas de la provo respondi je la lingva demando de la judoj mem, por kiuj la hebrea estis jam mortinta lingvo, kaj la jida, la neperfekta anstataŭanto. (La aŭtoro atentigas, ke la unua penado de Zamenhof, forĵetita de li mem, estis provo plibonigi la jidan).

Tiu ĉi historia perspektivo kombinita kun la sperto de partopreno en la postmodernismo (interreto, maŝintradukado) donas al la aŭtoro la distancon en la pritakso unuflanke de la eterneco de Zamenhofa penso kaj verko, aliflanke ĝi memorigas pri la provizoreca venko de internaciaj lingvoj (sufiĉas analizi la falon de la kariero de la franca). Tiu ĉi perspektivo donas neatenditan aktualecon de la Zamenhofa penso, faranta lin la ĉefrolulo kaj pioniro de la temoj de granda kultura graveco (inkluzive de la ekonomia kaj politika aspektoj). La aldona valoro de la libro estas la ŝanco legi la elektitajn fragmentojn el la verkoj de Zamenhof, en la vigla traduko de Żelazny mem.

Resume, la libro de profesoro Walter Żelazny estas granda, originala – kaj internacie grava kontribuo (oni devas traduki ĝin al aliaj lingvoj) – kaj samtempe granda scienca sukceso. Ĝi estas sukcesa provo restarigi nian (polan, judan kaj eŭropan) heredaĵon de Ludoviko Zamenhof, kies ĉeesto en nia kultura konscio estas klare marĝena. La libro de Żelazny estas interdisciplina monografio, esenca por lingvistoj, kulturteoriistoj, historiistoj, politikaj sciencistoj, grava por kompreni aktualajn eventojn en la internacia politiko. Mi forte rekomendas la libron de profesoro Walter Żelazny.

Prof. dr hab. Krzysztof Kłosiński (Pollando)

(Krzysztof Kłosiński estas direktoro de la Instituto de la pola literaturo en la Silezia Universitato en Katowice.)

La Ondo de Esperanto, 2013, №1 (219).